Uzayda Kirli Kıyafetlere Ne Oluyor?

Dünya’da günlük hayatın vazgeçilmez bir parçası olan çamaşır yıkamak, uzayda bambaşka bir boyuta taşınıyor. Uluslararası Uzay İstasyonu’nda bulunan astronotlar için su, en değerli kaynaklardan biri olduğu için kıyafetlerini temizlemek gibi sıradan bir işlem bile büyük bir probleme dönüşüyor. Bu nedenle astronotlar, giysilerini yıkamak yerine farklı yöntemlerle hijyen sağlamaya çalışıyor. Ancak bu yöntemler ne kadar sürdürülebilir? Gelecekte uzayda çamaşır yıkamak mümkün olacak mı?

Uzaya gitmek, sadece Dünya’dan ayrılmak değil, aynı zamanda günlük hayatın en basit rutinlerinden vazgeçmek anlamına geliyor. Uluslararası Uzay İstasyonu’nda (ISS) yaşayan astronotlar için yemek yemek, uyumak, hatta diş fırçalamak bile özel çözümler gerektiriyor. Ancak bunların içinde en büyük lojistik problemlerden biri çamaşır yıkamak. Dünya’da sıradan bir iş olan kıyafet temizliği, yerçekimsiz ortamda neredeyse imkânsız hale geliyor. Bunun en büyük nedeni, uzayda suyun son derece değerli bir kaynak olması.

NASA’nın ve diğer uzay ajanslarının yürüttüğü projelerde, suyun geri dönüşümü büyük önem taşıyor. ISS’te bulunan astronotlar, terlerini ve hatta idrarlarını özel sistemlerle arıtarak yeniden içme suyu olarak kullanıyor. Hal böyleyken, kirli çamaşırları temizlemek için su harcamak büyük bir israf olarak görülüyor. Bu nedenle astronotlar, Dünya’daki gibi kıyafetlerini yıkamak yerine farklı bir yöntemle temiz kalmaya çalışıyor.

ASTRONOTLAR KİRLENEN KIYAFETLERİNE NE YAPIYOR?

ISS’te görev yapan astronotların çamaşırlarını yıkama imkânı olmadığı için kıyafetlerini belirli bir süre giymeye devam etmeleri gerekiyor. NASA, astronotlara dayanıklı, antibakteriyel özelliklere sahip kıyafetler temin ediyor ve bu kıyafetler mümkün olduğunca uzun süre kullanılıyor. Ancak belirli bir noktadan sonra bu giysiler kirleniyor ve artık giyilemeyecek hale geliyor. İşte tam da bu noktada devreye NASA’nın geliştirdiği “imha” yöntemi giriyor.  

Kullanılamaz hale gelen kıyafetler, ISS’teki diğer atıklarla birlikte özel kargo kapsüllerine dolduruluyor. Bu kapsüller, belirli aralıklarla uzay istasyonundan ayrılarak Dünya’nın atmosferine yönlendiriliyor. Atmosfere giren kapsüller, tıpkı bir meteor gibi yüksek sıcaklıkta yanarak yok oluyor. Bu yöntem sayesinde ISS’te biriken çöpler, Dünya’ya geri dönmeden tamamen imha edilmiş oluyor.

KİRLİ KIYAFETLER NE KADAR DAYANABİLİYOR?

Uzayda kıyafetlerin daha az kirleneceği düşünülse de gerçekte bu durum pek de sanıldığı gibi değil. Astronotlar, yerçekimsiz ortamda kas kaybını önlemek için her gün en az iki saat egzersiz yapmak zorunda. Bu egzersizler sırasında yoğun şekilde terleyen astronotların kıyafetleri kısa sürede kirleniyor. Ancak su kullanılamadığı için kıyafetlerini sık sık değiştirme lüksleri bulunmuyor. Eski NASA astronotlarından Leland Melvin, ISS’te geçirdiği günleri anlatırken, kıyafetlerin havada süzülmesinin sıra dışı bir deneyim olduğunu söylüyor. Terle kaplanmış spor kıyafetlerinin uzay istasyonunda süzülerek hareket etmesi, astronotlar için hem hijyen açısından bir zorluk hem de alışılması gereken bir durum oluşturuyor.

UZAYDA ÇAMAŞIR YIKAMAK İÇİN ALTERNATİF ÇÖZÜMLER

NASA, bu soruna bir çözüm bulabilmek için uzun yıllardır araştırmalar yürütüyor. 2013 yılında başlatılan projede, koku ve bakteri oluşumunu engelleyen özel kumaşlar geliştirildi. Japon astronot Koichi Wakata, bu deney kapsamında bir iç çamaşırını tam bir ay boyunca giymiş ve herhangi bir hijyen problemi yaşamadığını rapor etmişti.

Bunun yanı sıra, NASA 2021 yılında ünlü deterjan markası Procter & Gamble ile iş birliği yaparak “NASA Tide” adı verilen özel bir deterjan geliştirdi. Bu deterjan, su kullanımını minimum seviyeye indirerek kıyafetleri temizlemeyi amaçlıyordu. 2023’te ise daha da gelişmiş versiyonu olan “Tide Infinity” tanıtıldı. Bu yeni ürün, uzaydaki aşırı düşük yerçekimi koşullarına dayanıklı ve geri dönüştürülebilir su ile çalışabilecek şekilde tasarlandı. Ancak, ISS’te halen çamaşır makineleri bulunmadığı için astronotların bu ürünleri ne zaman kullanabileceği belirsizliğini koruyor.

GELECEKTE ASTRONOTLAR ÇAMAŞIR YIKAYABİLECEK Mİ?

NASA’nın ve diğer uzay ajanslarının uzun vadeli hedefleri arasında, uzayda sürdürülebilir yaşam koşullarını oluşturmak yer alıyor. Özellikle Mars ve Ay’da kurulması planlanan kalıcı üsler için suyun daha verimli kullanılması büyük önem taşıyor. Bu nedenle, gelecekte astronotlar için su tasarruflu çamaşır makineleri ve yeni nesil deterjan sistemleri geliştiriliyor. NASA tarafından yapılan son açıklamalara göre, uzayda kullanılabilecek çamaşır makineleri için farklı tasarımlar üzerinde çalışılıyor. Mevcut planlara göre, yeni çamaşır makineleri yalnızca 4.5 kg çamaşır için 11 litre su kullanacak şekilde tasarlanıyor. Bu miktar, Dünya’daki standart makinelerin harcadığı suyun yaklaşık yarısı kadar. Ancak, bu sistemin ISS gibi mevcut uzay istasyonlarında uygulanabilir hale gelmesi için daha fazla test sürecine ihtiyaç duyuluyor.

UZAYDA HİJYENİN GELECEĞİ

Şu an için astronotların çamaşırlarını yıkamaları mümkün olmasa da, bilim insanları uzayda hijyen koşullarını iyileştirmek için yoğun bir şekilde çalışmaya devam ediyor. Geliştirilecek yeni teknolojilerle birlikte, gelecekte astronotların Dünya’daki gibi kıyafetlerini yıkayıp yeniden kullanmaları mümkün hale gelebilir. Ancak o zamana kadar astronotlar, çamaşır makinelerine değil, kıyafetlerini kontrollü bir şekilde imha etmeye devam etmek zorunda. Uzayın zorlu koşullarında hijyen standartlarını koruyabilmek, belki de uzun vadede insanlığın diğer gezegenlerde sürdürülebilir yaşam kurabilmesi için kritik bir adım olacak.