Uluslararası Arenada Tanınmayan, Rusya'nın Gölgesindeki Bağımsızlık Mücadelesi

Resmi adıyla "Pridnestrovian Moldova Cumhuriyeti," uluslararası arenada Moldova'nın bir parçası olarak kabul edilmesine rağmen, pratikte tamamen bağımsız bir yönetim şekline sahip. Transdinyester, haritada küçük bir nokta gibi görünse de yıllardır dünya diplomasi sahnesinde önemli bir rol oynuyor. Hem ekonomik hem de güvenlik açısından birçok uluslararası aktör için stratejik bir bölge haline gelmiş durumda.

TRANSDİNYESTER'İN COĞRAFİ VE STRATEJİK KONUMU

Transdinyester, Moldova ile Ukrayna arasında, Dniester Nehri’nin doğu yakasında yer alan dar bir toprak parçasıdır. Harita üzerinde oldukça küçük bir alan gibi görünse de, taşıdığı siyasi ve stratejik anlam büyüktür. 1990 yılında Moldova'dan ayrıldığını ilan eden Transdinyester, bu tarihten itibaren bağımsızlık ilan etmesine rağmen uluslararası alanda bir devlet olarak tanınmamıştır. Ancak bu, Transdinyester’in sadece kendi sınırları içinde varlığını sürdürmesi anlamına gelmemektedir. Bölgede hâlâ önemli bir etkiyi sürdüren Rusya, ekonomik, diplomatik ve askeri desteğiyle bu "de facto" devletin ayakta kalmasını sağlamaktadır. Rusya'nın burada yaklaşık 1.500 askerinin bulunması, bölgenin güvenliğini ve istikrarını garanti altına alan bir faktördür.

TARİHSEL ARKA PLAN VE SOVYETLER BİRLİĞİ'NİN ETKİSİ

Transdinyester’in tarihi, birden fazla kültürün ve imparatorluğun izlerini taşıyan karmaşık bir geçmişe sahiptir. Bölge, Kiev Rus’u, Polonya-Litvanya Birliği, Osmanlı İmparatorluğu ve son olarak Rus İmparatorluğu gibi büyük güçlerin egemenliği altına girmiştir. Ancak, bölgenin en belirleyici dönemi Sovyetler Birliği dönemi olmuştur. 1940 yılında, Sovyetler Birliği'nin kurucusu Josef Stalin, Almanya ile yaptığı Molotov-Ribbentrop Paktı çerçevesinde Besarabya’yı Romanya’dan alarak Transdinyester ile birleştirmiştir. Bu birleşim sonucunda Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (Moldavya SSR) kurulmuş, Sovyet ideolojisi doğrultusunda yapay bir ulus yaratma hedefi güdülmüştür.

Sovyetler dönemi boyunca, bölgedeki halkın dil ve kültürel kimliklerinde ciddi değişiklikler yapılmıştır. Örneğin, Latin alfabesi yerine Kiril alfabesi kullanılmaya başlanmış ve Moldova dili yaratılarak halkın Romanya ile olan tarihsel bağları koparılmaya çalışılmıştır. Yüzyıllar boyunca Rumen kökenli olduklarını düşünen halk, Sovyetler Birliği’nin etkisiyle giderek kendilerini Moldovalı olarak tanımlamaya başlamıştır. Bu süreç, bölgedeki demografik yapıyı da etkilemiş, Rusça konuşanlar ve diğer etnik gruplar, Moldova içindeki bu stratejik toprak parçasına yoğun bir şekilde yerleşmiştir.
Bugün Transdinyester'in nüfusunun büyük bir kısmı Rusça konuşanlardan oluşmaktadır. Bölgedeki etnik gruplar arasında %33,8 Rus, %33,2 Moldovalı ve %26,7 Ukraynalı nüfus yoğunluğu mevcuttur. Bu demografik yapı, bölgenin kültürel mozaik yapısını da yansıtmaktadır. Sovyetler Birliği döneminde, bu farklı etnik gruplar arasında büyük bir uyum vardı ve herkes kendi dilini özgürce konuşabiliyordu. Ancak Sovyetler Birliği'nin çöküşüyle birlikte, bu uyumlu yapı da değişmeye başladı

SOVYETLER BİRLİĞİ'NİN ÇÖKÜŞÜ VE TRANSDİNYESTER KRİZİ

1980’lerin sonlarına gelindiğinde, Sovyetler Birliği’nde, özellikle Mihail Gorbaçov’un iktidara gelmesiyle birlikte "glasnost" (açıklık) ve "perestroyka" (yeniden yapılandırma) politikaları hızla uygulanmaya başlandı. Bu reformlar, ülkede büyük bir değişim rüzgarı yarattı ve milliyetçilik dalgası tüm Sovyet Cumhuriyetleri’nde etkisini gösterdi. Moldova da bu değişimden nasibini aldı. 1988 yılında Moldova Halk Cephesi’nin kurulması, bu milliyetçilik dalgasının bir sonucu olarak ortaya çıktı. Halk Cephesi, Moldova dilinin devlet dili olarak kabul edilmesi ve Kiril alfabesinden Latin alfabesine geçilmesi için mücadele etmeye başladı.

Ancak bu, sadece dilsel bir değişimden ibaret değildi. Daha radikal gruplar, özellikle Slav kökenli azınlıklar (Ruslar ve Ukraynalılar), Moldovalıların egemenliğini artırmasına karşı çıkıyor ve bu grupların ülkeden çıkarılmasını savunuyordu. Moldova'nın bu iç gerilimleri, 1989 yılında doruk noktasına ulaştı. Moldova Halk Cephesi, Parlamento'yu yanına alarak hedeflerine ulaşmayı başardı: Latin alfabesi yeniden kabul edildi, Moldovaca resmi dil olarak ilan edildi ve Kiril alfabesi tarihe gömüldü.

Ancak bu adımlar, özellikle Transdinyester’deki Slav azınlıklar için ciddi bir tehdit olarak algılandı. Bu dönemde, bölgedeki etnik yapının korunması gerektiği fikri güç kazandı ve Transdinyester’de yaşayan Ruslar ve Ukraynalılar arasında bir tepkisel hareket oluştu. Yedinstvo Hareketi (Birlik Hareketi), bu etnik grupların haklarını savunmak için kuruldu ve eşit haklar talep etti.

TRANSDİNYESTER’İN BAĞIMSIZLIK İLANI VE BUGÜNKÜ DURUM

Sovyetler Birliği'nin 1991'deki çöküşü, Transdinyester’in bağımsızlık ilan etmesinin hemen öncesine denk gelir. 1990 yılında, Transdinyester, Moldova'dan ayrıldığını ilan etti ve Pridnestrovian Moldova Cumhuriyeti adıyla kendisini bağımsız bir devlet olarak tanıttı. Ancak, bu bağımsızlık, hiçbir devlet tarafından tanınmadı. Uluslararası alanda, Transdinyester hâlâ Moldova’nın bir parçası olarak kabul edilmektedir.

Bu durum, Transdinyester'in bağımsızlık iddialarını sürdürebilmesi için Rusya'nın desteğine dayanmasına yol açtı. Bugün, bu bölge, hâlâ Rusya’dan ekonomik, askeri ve diplomatik destek almakta, Rus askeri güçleri bölgedeki güvenliği sağlamaktadır. Rusya'nın desteği, Transdinyester'in varlığını sürdürebilmesi için hayati bir öneme sahiptir.

Bununla birlikte, Transdinyester'in geleceği belirsizdir. Moldova, uluslararası toplumla ilişkilerini güçlendirmeye çalışırken, Rusya ise bu bölgeyi kendi stratejik çıkarları doğrultusunda kullanmaya devam etmektedir. Bu da, Transdinyester’in geleceği üzerine uluslararası alanda farklı görüşlerin oluşmasına neden olmaktadır. Ayrıca, Moldova'nın Batı ile yakınlaşma çabaları, Transdinyester'deki Rusya yanlısı yönetimi zor durumda bırakmaktadır.

Transdinyester, Moldova’nın içinde kendini bağımsız ilan etmiş bir bölge olmasına rağmen, uluslararası arenada hiçbir devlet tarafından tanınmayan bir “de facto” devlet olarak varlığını sürdürmektedir. Bölgede yaşayan halk, tarihsel, kültürel ve etnik bağlarıyla birbirine bağlı olsa da, Sovyetler Birliği’nin çöküşü ve sonrasında yaşanan siyasi çalkantılar, bu bölgenin kimliğini şekillendirmiştir. Uluslararası diplomasi açısından önemli bir konu olmaya devam eden Transdinyester, gelecekte de bölgesel güvenlik, ekonomik ilişkiler ve küresel politikaların bir parçası olarak önemini koruyacaktır.