Nöbetçi Eczaneler
13 Ocak 2010 Çarşamba 02:00:00 Değerli okurlarımız, başlığa bakıp da şaşırmayın sakın. Bu dediğimiz 60 yıl önce. Malum köşemizin adı ”Geçmiş Zaman Olur ki”Biz de geçmişten bahsediyoruz. Şu günlerde nereye baksak manav açılıyor, aklımıza geldi, büyüklerimiz meyve sebze ihtiyacını eskiden nereden görürdü ?
Yaklaşık 25 yıl öncesine kadar Belediye Şehir Çarşısı’nın bulunduğu yerde sebze halinin bulunduğunu yeni yetişenler pek bilmez, bilenler de yıkılmasının üzerinden bu kadar yıl geçtikten sonra belki bir vesile ile hatırlayacaklardır.
Ortasındaki dünya şeklindeki çeşmesi, çorbacısı, manavları, kasapları ile yıllar yılı Afyonkarahisar’a hizmet veren,1950’li yıllarda Türkiye çapında büyüklükte Ankara’dan sonra ikinci sırada yer alan (1) Sebze Hali ne zaman yapılmıştır, öncesinde bulunduğu alanda ne vardı ? bu yazımızda bunlara yer vereceğim.
Daha önceki yazılarımda da bahsetmiştim. 1930’lu yıllara gelinceye kadar Afyonkarahisar’ın pek çok yeri mezarlıktır. Bunlardan birisi de Otpazarı Camii bitişiğinde yer alan eski mezarlıktır. Mezarlığın yanında ayrıca Nakşibendi Tekkesi bulunmaktadır.( 2 )
Asri mezarlığın yapıldığı ve şehir içindeki mezarlıkların kaldırıldığı 1934 yılında bu civarda da bir toplu halde dükkanlar yaptırılması gündeme gelir. Gerisini belediye meclis kararlarından okuyalım.
”Otpazar kabristanı üzerine yapılacak 30-40 dükkan ile bu dükkanlar üzerine fevkani bir gazino inşası mütasaver bulunduğundan bunların senelik getireceği icar bedelinin neden ibaret ise işare yolundaki evkaf müdüriyetinin işbu tahriratı okundu.
İcabı görüşüldü.
Evkaf idaresince yaptırılması mütesaver hal haricinde yapılacak 18 dükkanın birinden senede 200 lira icar temin edileceği ,iç taraflardaki dükkandan 100 ile 150 lira bedelli icar temin olunabilir.
Gazinoya gelince,
Mahalli mezkurda halen Evkaf idaresine ait kahvehanenin senelerden beri senelik 600 lira icar getirmiş olduğuna göre evsafı matlubeyi haiz yapılacak gazinonun getireceği icar bittabi bununla kıyas kabul edilemeyecek derecede daha çok olacağının işarına 26/06/ 1934 tarihinde karar verildi.”
Karar no: 791
Yukardaki meclis kararından da anlaşılacağı gibi 1934 yılı yazında buraya toplu dükkan ve gazino yapılması görüşülür. Ancak Belediye meclisinin daha sonra aldığı kararda bu alana Hal binası yapılması kararlaştırılır. Gazino yapılması fikri burada gündeme gelmez.
” Uray mimarlığının Otpazarı Cami ittisalinde eski kabir arsasına sebze hali yapılabilmesi için evvel emirde bu arsa önünde ki Camii dibinden Kadı Hamamına kadar imtidat eden dükkan vesairenin istimlaki ile yola katılması ve bu suretle eski mezar arsasının önü açılması suretiyle buraya hal yapılabilmesi için istimlaki icap eden dükkanların bir haritasının tanzim edildiği yolunda ki bitisi(yazısı) ile defter tetkik ve mütaala olundu, her nevi et, yağ, balık, zeytinyağı, peynir, sebze, turşu ve tuzlu balık muhafazası ve satılması, sıhhi ve baytari şeraitetabi yenilecek şeylerin, müzayedeli ve müzayedesiz, toptan alım ve satımının muayyen mahallerde ve Uray nezareti altında icrasını temin için haller tesis etmek Uray’ın başlıca ödevlerinden birisidir.
Şar’da (şehirde) böyle sıhhi hal mevcut olmadığı cihetle halkın sıhhat ve selameti namına bu halin yaptırılması lüzum ve zarureti hasıl olmuş ve yapılacak hal ise şehir sekenesinin (halk) sıhhatini korumak ve burada satılacak, yenilecek şeylerin, urayca sıhhi alım satım ve kontrollerin ifası için amme menfaatleri icabatından bulunmuş olduğundan mimarlığın ekli haritada gösterilen 39 musakkafattan (toprak damlı yapı) bir sayılı dükkan şimdilik hariç kalmak ve Otpazar Cami ve dükkanları için vakıflar çevirgenliğince Uray’a satılan eski kabir arsasından ayrılan 597 metre murabba arsada dahil olmak üzere Otpazar Cami dibinden Kadı Hamamına kadar imtidat eden yerde mevcut dükkan vesairenin şehrin şekli müstakbel haritasına göre yola gittiği ve bu yerlerin istimlaken bu çarşu caddesinin genişletilmesi ve bu musakkafatın yola katılması suretiyle cepheye çıkacak olan Otpazar cami eski mezar arsasının hal yaptırılması menafi ve umumiye namına lüzum istimlaki zaruri görülen bu mahallerin istimlakine ve eski mezar arsasına hal yaptırılmasına istimlakinde menafi umumiye iktizasında bulunduğundan 2497 sayılı kanunun ikinci maddesine tevfikan isbu mazbatamız tanzim edilerek il Yüce orunu’na sunulmasına 18/07/ 1935 günlemeçinde sözbirliğile kesdirildi.” ( 3 )
Karar no: 1143
Otpazar Cami eski mezar arsasına Hal yaptırılması için alınan Belediye Meclis kararı böyle. Karardan da anlaşıldığı kadarıyla mezarlığın kaldırılmasından sonra ortaya çıkan arsa Vakıflar idaresince Belediyeye satılır, yol kenarındaki toprak damlı, bakımsız dükkanların da istimlak edilerek yolun genişletilmesi ve Hal’in yaptırılması karar altına alınır. 1935 tarihli meclis kararında dikkat çeken bir konu da öztürkçe kelimelerin çokluğu. Eski Meclis kararlarında sıkça rastlanılan Uray o yıllarda Belediye sözcüğünün karşılığıdır. Dikkat çekici bir başka konu ise o yıllarda Belediye bünyesinde mimar çalıştırılması, bu yapıları onun planlamasıdır.
1935 yılında başlayan inşaat 1 yıl gibi kısa bir sürede bitirilir ve 10 Ağustos 1936 günü Hal Binasının açılışı yapılır.( 4 )
Artık manavdan tutun da, kasap esnafına, Lokantalardan, tel kadayıfçılara, ekmek fırınına kadar çeşitli meslek dallarından bir çok esnafı burada bulmak mümkündür. Ayrıca caddeye bakan kısımda yukarı kattaki bürolarda terziler, doktorlar hatta İş Bankası şubesi açılır.
Yukarda bahsettiğimiz gibi 1950’lerin başlarında Türkiye’nin en modern 2. hal binası olan yapı yıllar boyu halkımıza hizmet verir.
1980’lerin ortalarında artık artan nüfusa yeterli gelmemektedir. Bunun yanı sıra zaman içerisinde yapılan tadilatlar sebebiyle bazı kısımları kapanmış ve asıl amacından uzaklaşmıştır. Yine o yıllarda yeni yeni hissedilmeye başlayan otopark ihtiyacı nedeniyle de buraya hem dükkan hem büro, hem de otopark olarak kullanılacak bir bina yapılması kararlaştırılır. Kararda her ne kadar zemin kat hal esnafına ayrılsa da inşaat bitiminde esnafa hitap etmemesinden midir bilinmez hiçbiri buraya geçmez. ( 5 )
Yıkım başlamadan önce Yoncaaltı Cami arkasında halkın sebze-meyve ihtiyacını karşılayacağı yeni manav dükkanları yaptırılır. Eski halin ortasında yer alan Dünya şeklindeki taş blok Gazlıgöl kaplıcalarına nakledilir ve bugünde orayı süslemektedir.
1986 yılı ortalarında eski hal binasının yıkımı başlar. 3 yılda bitirilmesi planlanan yeni binada ayrıca 600 kişilik düğün salonu bulunması öngörülür.( 6 )
Yeni Belediye şehir çarşısının yapım işini hemşehrimiz, Koçoğlu İnşaat Firması üstlenir. 1986 yılı birim fiyatlarıyla keşif bedeli 1.820.388 Tl.’dir.
Hafriyat çalışmaları sırasında eski mezarlık olması sebebiyle sıkça iskelet kalıntıları çıkar ve çıkan iskelet kalıntıları asri mezarlığa nakledilir.
3 yılda bitirilmesi planlanan bina 1991 yılı sonlarında faaliyete geçer. Maliyeti 7.434.000 Tl’dir. Ana bina çeşitli mağaza ve dükkanlar, 1500 kişilik düğün salonu, otopark, Kadı Hamamı yanındaki bağımsız bölüm ise bürolardan oluşmakta ve yıllardır halkımıza hizmet vermektedir.
Hal esnafına gelince; Yoncaaltı Cami arkasındaki sebze halinde 20 yıl hizmet veren esnaf buranında yıkılmasıyla birlikte çoğu kendine yeni bir yer bulamadı, bir kısmı mesleği bıraktı, bir kısmı ise mahalle aralarında manavlık yapmakta. Bir kısmı da pazarcılığa döndü.
Bize de Eski Hal binasını hatırlatmak düştü.
Yeni yazılarımızda görüşmek dileğiyle,,.
DİPNOTLAR
1- Vatan Gazetesi Afyonkarahisar ilavesi-Nisan 1953
2- Afyon Vilayeti Tarihçesi-Ömer Fevzi ATABEK-AKÜ Yayını-1997 syf:245
3- Beldemiz Dergisi sayı 12-Aralık 1987-syf:10
4- Afyon Vilayeti Tarihçesi-Ömer Fevzi ATABEK-AKÜ Yayını-1997 syf:245
5-Beldemiz Dergisi sayı 1 Mart 1985
6- Beldemiz Dergisi sayı 6 Haziran 1986
7- Fotoğraflar: Anılarda Afyonkarahisar AKÜ Yayını- 2000 (Ömer Fevzi ATABEK Arşivi)
