Türk mimarisi arşivden çıktı, Afyon'un belgeleri aranıyor

Anadolu’daki Türk mimari eserlerini dünyaya tanıtan Fransız mimar ve sanat tarihçisi
Prof. Dr. Albert Louis Gabriel’in objektifinden Türkiye fotoğrafları, Fransız Kültür Bakanlığı internet sitesinde erişime açıldı. Fotoğraflar arasında Afyonkarahisar’a ait ilk kez görülen tarihi kareler de yer alıyor

Anadolu’daki Türk mimari eserlerini dünyaya tanıtan Fransız mimar ve sanat tarihçisi Prof. Dr. Albert Louis Gabriel’in 20. yüzyılın ilk yarısında çektiği beş bine yakın Türkiye fotoğrafı Fransız Kültür Bakanlığı internet sitesinde erişime açıldı. Albert Gabriel’in mirasçıları ve Fransız Hükümeti arasında yapılan bir protokol ile Gabriel’in Türkiye’de kaydettiği fotoğraflar çevrimiçi olarak kullanıma sunuldu.
Albert Gabriel’in (1883-1972) başta İstanbul olmak üzere Türkiye’nin çeşitli şehirlerini karış karış gezerek çektiği fotoğraflarından oluşan koleksiyonunda kaybolmaya yüz tutmuş anıt eserler, şehirler ve insan manzaralarına tesadüf edilen pek çok ilginç kare yer alıyor.
İstanbul’a ilk defa 1908’de gelen Gabriel, 1926’da İstanbul Üniversitesi’nde (Dârülfünun) görev alarak arkeoloji ve sanat tarihi dersleri verir. 1930-1956 yılları arasında Albert Gabriel yine aynı üniversitede konferanslarının yanı sıra Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde de sanat tarihi okutur. Öğretim faaliyetleriyle birlikte Millî Eğitim Bakanlığı (Maarif Vekaleti) tarafından Anadolu’daki Türk mimari eserlerinin araştırılıp incelenmesi için görevlendirilir. Bu çalışmaları esnasında Anadolu’yu gezerek eşine az rastlanır bir fotoğraf koleksiyonu oluşturur.
KARIŞ KARIŞ DOLAŞMIŞ
Ülkemizi çok seven ve Anadolu’yu baştan başa dolaşarak tarihî eserleri belgeleyen Albert Gabriel arkeolojik kazılara katılmış, rölöveler çıkartmış, projeler hazırlamış, inceleme gezileri yapmış ve akademik eserler kaleme almış. Eski eserleri araştırma ve bunları fotoğraflama tutkusunun yanı sıra sulu boya çalışmaları da mevcut.
Anadolu’daki eski eserler üzerine yazdığı kitaplardan başka İslam Ansiklopedisi, Hayat Mecmuası ve devrin günlük gazetelerinde makaleleri yer almış. Prof. Gabriel, yıllarca Türk sanatı ve kültürü üzerinde derin araştırmalar yapmış ve bunları bilim dünyasına tanıtmak için inanılmaz bir çaba göstermiş. Ayrıca Türk musiki ve edebiyatına son derece vâkıf olan Albert Gabriel dostluk kurduğu Ahmet Hamdi Tanpınar ve Yahya Kemal Beyatlı’nın şiirlerini Fransızcaya çevirmiştir.
40’A YAKIN SEYAHAT YAPMIŞ
Gabriel, 1908-1959 yılları arasında Kütahya, Afyon, Akşehir, Konya, Karaman, Niğde, Nevşehir, Aksaray, Kayseri, Amasya, Tokat, Sivas, Mardin, Urfa, Diyarbakır, Bitlis, Hasankeyf başta olmak üzere Anadolu’da kırka yakın seyahat yapmıştır.
AFYON ve KONYA ile İLGİLİ BELGELER ARAŞTIRILIYOR
Gabriel’in Afyonkarahisar ve Konya ile ilgili bazı fotoğraflar gün yüzüne çıkmış olsa da bu bölgede yaptığı araştırmaların belgelerine henüz ulaşılamadı.
Kayseri Büyükşehir Belediyesi eski Başkanı, Cumhurbaşkanlığı Danışması Doç. Dr. Şükrü Karatepe Gabriel’in eserlerinin yeniden yayınlanması için çaba harcayan isimlerin başında yer alıyor. Geçtiğimiz günlerde Tokat’ta bir vesile ile Afyonkarahisar İl Genel Meclisi Başkanı Burhanettin Çoban’la biraraya gelen Karatepe, Albert Gabriel’in Afyonkarahisar’a dair belgelerine henüz ulaşılamadığını, bu belgelere ulaşılması halinde Afyonkarahisar ve çevresi açısından son derece önemli bilgilere kavuşulmuş olacağını bildirdi.
Gazeteniz Kocatepe’ye Albert Gabriel ve eserleri hakkında telefonla bilgiler veren Cumhurbaşkanlığı Danışmanı Doç. Dr. Şükrü Karatepe şu bilgileri aktardı:
“Albert Gabriel isimli Fransız mimar 1914 yılında Fransa Hükümeti tarafından Rodos’a gönderilir. Rodos Kalesi’ni mimari yönden incelemek üzere Fransız Hükümeti’nin görevlendirmesi ile Rodos’a giden Gabriel Rodos Kalesi’ni inceledikten sonra Rodos’ta bulunan Türk eserlerine hayran kalır. Hatta ‘Rodos’ta öyle Türk eserleri var ki Kale bunların yanında bir taş yığınından ibarettir’ diyor. Rodos 400 yıl Türk hakimiyetinde kalmış bir Türk şehri. Rodos’taki Türk evleri, mimarisi Gabriel’in dikkatini çeker ve bu medeniyeti, mimariyi merak ederek İstanbul’a gelmeye karar verir. Sonrasında Bursa’ya da geçer. 1926’da incelemelerini sürdürmek üzere Türkiye’ye gelmek ister. Türk Hükümeti’nin kabulü ile ülkemize gelir ve burada Fuat Köprülü gibi, Ziyaüddin Fındıkoğlu gibi bir çok önemli isimle tanışır, onlarla ahbaplık kurar. Türkiye’de Fransız Arkeoloji Enstitüsü’nü kurmakla görevlidir. Ama Türk-İslam eserlerin görünce gerçekten hayran kalır. Türk Hükümeti’ne Avrupa’dan gelen araştırmacılara Türk-İslam eserlerini inceletmeleri önerisinde bulunur. Anadolu’da bulunan Roma, Bizans, Helen, tarih öncesi gibi eserler Avrupa’lı bilim insanlarının ilgi noktasıdır. Gabriel 1926’da bizim Hükümetimize öneride bulanarak, diğerlerini zaten inceliyorlar, siz gelenlere Türk-İslam eserlerini inceleme şartı koyun demiş. Türk-İslam eserlerinin araştırmalarda göz ardı ediliyor oluşunu adaletsizlik olarak görmektedir. Böylece İstanbul Üniversitesi’nde görev alır. Selçuklu medeniyetinin payitahtı Konya başta olmak üzere Konya çevresinde araştırmalar yapmak için yetki alır. 50 yıla yakın Türkiye’de incelemelerde bulunmuş. Bu sırada Konya başta olmak üzere, Afyonkarahisar’da da incelemelerde bulunmuş. Büyük bir ekiple bu incelemelerini kitaplaştırıyor. Eserlerini 1 cilt Konya ve çevresi Afyonkarahisar, Karaman Aksaray olarak, 1 cilt Kayseri ve Niğde olarak, 1 cilt de Sivas, Tokat ve Amasya olarak düzenliyor. Bir de Doğu Anadolu’daki Türk eserlerini çalışmış ve o çalışma Anadolu Türk eserleri olarak neşredilmiş. Buradaki dramatik durum şu; Bu kitaplardan 2’si Fransızca olarak basılıyor. Ama ne yazık ki Konya ve çevresi olarak hazırlanan Konya, Afyonkarahisar, Niğde, Aksaray bilgilerini içeren bölümü ortada yok. Oysa Gabriel her iki kitabının önsözünde esas Konya ve çevresini çalıştığını anlatıyor. Ne yazık ki bu çalışmalarına ulaşılabilmiş değil. Kültür ve Turizm Bakanlığımız ulaşılmış bulunan Kayseri ve Sivas, Tokat, Amasya ciltlerini yayınladı. Fransa’da Gabriel’in evi ve ailesi bulunarak telif hakları satın alındı. Fransız Kültür Bakanlığı Türkiye’de Gabriel ve ekibi tarafından çekilmiş 5 bin fotoğrafı yayına verdi. Ama ne yazık ki Gabriel ve ekibinin Konya, Afyon ve çevresi ile ilgili hazırladıkları metin ortada yok. Dramatik olan budur. İnşallah Gabriel’in Konya ve Afyonkarahisar içerikli notlarına da ulaşılır ve o döneme ışık tutan bu eser tamamlanmış olur.”
AFYON’UN FOTOĞRAFLARI DA YAYINLANDI
Fransız mimar ve sanat tarihçisi Prof. Dr. Albert Louis Gabriel’in objektifinden Türkiye fotoğrafları, Fransız Kültür Bakanlığı internet sitesinde erişime açıldı. Tarihi fotoğraf kareleri arasında Afyonkarahisar’a ait daha önce hiç görülmemiş kareler de yer alıyor. >> Esra KÜÇÜKKURT’un haberi