Türk Milliyetçiliğinin İrfan Futbolu ile Buluşması Traktör

Ülkedeki ilk futbol maçı 1898 yılında İngilizler ile İran’ın yerli Ermeni nüfusunun takımları arasında oynanmıştır. 1920 yılında ise ilk futbol kulübü olan İran Kulübü kurulmuştur. İranlılar, İngilizlere karşı ilk galibiyetlerini 1926 yılında elde etmişlerdir ve bu zafer sonrası dönemin İran hükümeti, takımı Sovyetler Birliği'nde düzenlenen bir turnuvaya göndermiştir. Ardından, 1930'larda ülkeye davet edilen Amerikalı spor adamı Thomas R. Gibson, İran’daki spor organizasyonlarını yeniden düzenlemiş, tıpkı Türkiye'de Carl Diem’in yaptığı gibi İran'ı takım sporlarına yönlendirmiştir. Bu dönemde veliaht prens Muhammed Rıza Pehlevi’nin çabalarıyla 1939 yılında İran’da ilk milli lig oluşturulmuştur. Tahran’ın en başarılı kulüplerinden biri olan Tac, o dönemde saraya yakınlığı ile biliniyordu.

Şahin, Darai ve Persepolis gibi kulüpler, Tac’ın karşısında mücadele etmekteydi. Ancak Şahin kulübü, Tac’ı yenmesinin ardından sarayla arasındaki mesafeyi büyütmüş ve halkın takımı olarak kabul edilmeye başlanmıştır. Şahin kulübü, üzerindeki baskılar artınca kendini feshetmek zorunda kalmış ve bazı oyuncuları Persepolis’e geçmiştir. Bu kulüp, devrim sonrası ismini değiştirmiş ve Persepolis olarak devam etmiştir.

Devrim sonrası İran futbolu, aynı zamanda toplumsal değişimleri de temsil etmeye başlamıştır. Kadınların stadyumlara girişi yasaklanmış, ancak zamanla bu durumun esnemesi sağlanmış ve futbolun hem bir eğlence hem de ideolojik bir araç olarak kullanılması devam etmiştir. 1990’lar, İran’ın millî futbol takımının başarısının arttığı, özellikle 1998 Dünya Kupası’nda Amerika’yı yenerek büyük bir zafer kazanıldığı yıllar olmuştur. Bu zafer, hem iç politikada hem de dış dünyada büyük yankılar uyandırmıştır. Ancak, 2002 Dünya Kupası’na katılamamak gibi durumlar da millî takımın siyaseten yönlendirildiği düşüncesini doğurmuştur.

Futbol, devrim sonrası bir propaganda aracı olmanın yanı sıra, toplumsal eleştirilerin de dile getirilebileceği bir alan haline gelmiştir. 2006, 2014 ve 2018 Dünya Kupası’na katılmakla birlikte, her turnuva, hem rejim karşıtı gösteriler hem de halkın protesto şekilleriyle anılmıştır.

TRAKTÖR FUTBOL KULÜBÜ VE İRAN FUTBOLU

İran futbolunda, özellikle Persepolis ve İstiklâl kulüpleri, uzun yıllar boyunca başat takımlar olmuştur. Bu kulüpler, Şah’ın döneminin takımları olarak halkla arasındaki kutuplaşmayı temsil etmiştir. Ancak devrim sonrası futbol, toplumun her kesiminden farklı grupların taleplerini yansıtmaya başlamıştır. Traktör Sazi Kulübü, 1970 yılında Tebriz’de kurulmuş ve Azerbaycan kökenli İranlılar tarafından benimsenmiştir. Traktör’ün, İran’daki futbolun politize olmasında önemli bir rolü olmuştur.

Traktör, yıllar içinde inişli çıkışlı bir performans sergilemiş ve birçok kez ligden düşüp tekrar yükselmiştir. Ancak 2009 yılından sonra kulüp büyük bir çıkış yakalamış, İran Pro Ligi’nde üst sıralarda mücadele etmeye başlamıştır. 2013-2014 sezonunda ise tarihindeki en büyük başarısını kazanarak İran Kupası’nı kazanmış ve Asya Şampiyonlar Ligi’ne katılma hakkı kazanmıştır. Bu süreç, Traktör’ün adını sadece İran’da değil, dünya çapında duyurmasını sağlamıştır.

TRAKTÖR TARAFTARININ PROFİLİ

Traktör taraftarı, kulüp tarihindeki bu çıkışla birlikte, sosyal medya ve internetin etkisiyle hızla büyümüştür. Özellikle Azerbaycan Türkleri’nin yoğunlukta olduğu Tebriz merkezli taraftar grubu, son yıllarda İran’daki en büyük ve en sadık taraftar kitlesini oluşturmuştur. Ortalama olarak her maçta 60 bin kişi gibi bir taraftar kitlesi toplayabilen Traktör taraftarları, sosyal medyada oldukça aktif olup, İran’daki Fars topluluğuna karşı radikal ve milliyetçi söylemler geliştirmiştir.

Bu taraftar grubunun söyledikleri arasında, Türk milliyetçiliğini savunan sloganlar öne çıkmaktadır. Özellikle stadyumda “Türk dilinde medrese, olmalıdır herkese!” gibi Türkçe dilinin Azerbaycan’daki eğitim dili olması gerektiğine dair sloganlar yer almaktadır. Traktör taraftarları, stadyumda kadın hakları için de önemli protestolar yapmaktadır. Kadınların stadyumlara girmesini talep eden bu taraftarlar, maçlarda kadın-erkek eşitliği ve kadınların futbol izleme hakları için de sloganlar atmaktadır.

Traktör taraftarları, sadece etnik milliyetçilikle değil, aynı zamanda çevresel konularla da ilgilenmektedir. Özellikle Urmiye Gölü’nün kurumasına karşı düzenledikleri protestolar, taraftarlarının sosyal bilinç düzeyini göstermektedir. “Urmu Gölü can verir, Meclis katline ferman verir!” gibi sloganlar, hem çevresel duyarlılığı hem de İran’daki yönetimsel sorunları vurgulamaktadır.

Traktör taraftarlarının tepkileri, yalnızca futbol sahasıyla sınırlı kalmamaktadır. Kulüp, zaman zaman siyasi meselelerde de aktif bir duruş sergileyerek, Türkiye’den Azerbaycan’a kadar uzanan bir kültürel coğrafyada seslerini duyurmaktadırlar. Pan-Türkist tezahüratlar, “Tebriz, Bakü, Ankara; Biz Hara Farslar Hara!” gibi sloganlarla İran’ın farklı bölgelerine yönelik güçlü bir mesaj göndermektedirler. Ayrıca, Karabağ meselesine dair yaptıkları protestolar, sadece İran’daki değil, uluslararası alandaki Türk diaspora ile de dayanışmalarını göstermektedir.

KADIN TARAFTARLARIN MÜCADELESİ

Traktör’ün diğer taraftar gruplarından ayıran en önemli özelliklerinden biri de kadın taraftarlarının yüksek oranıdır. İran'da kadınların stadyumlara girmesi yasak olmasına rağmen Traktör taraftarları, bu engellemelere karşı direnişlerini sürdürmektedirler. Kadın taraftarlar, maçları dışarıdan yüksek tepelerden izlemek gibi yaratıcı yöntemler kullanırken, sosyal medya üzerinden de örgütlenmektedirler. “Tiraxtörcü-qizlar” adıyla oluşturdukları gruplar, sadece futbolla değil, kadın hakları mücadelesinde de etkin bir şekilde yer almaktadır.

Sonuç olarak, Traktör Futbol Kulübü, sadece bir futbol kulübü olmanın ötesinde, İran’daki Türk milliyetçiliği ve siyasi hareketlerin sembolü haline gelmiştir. Taraftarları, etnik kimliklerini ve siyasi görüşlerini stadyumlarda ve sosyal medyada cesurca dile getirmekte, bunun yanı sıra kadın hakları gibi toplumsal meselelerde de söz sahibi olmaktadırlar. Bu durum, Traktör’ün sadece futbol sahalarında değil, İran’ın sosyal ve kültürel yapısında da önemli bir etkiye sahip olduğunu göstermektedir.