Nöbetçi Eczaneler
2 Mart 2015 Pazartesi 02:00:00 Son okuduğum kitabın orijinal adı ESSAIS sur L’HİSTOİRE de la TURQUİE D’APRES les ECRIVANS ORIGINAUX. Osmanlı ekonomisinin çöküş sebeplerini araştıran bir çalışma olup 1865’te Paris’te yayınlanmış. Ziya Karamursal tarafından ilk defa 1931’de “Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Tarihi” olarak Türkçeye çevrilmiş.
Bu kitabı Gündoğan Yayınları 1999 yılında tekrar yayınlamış olup kitabı yeniden uyarlayan Oğuz Ceylan isimli araştırmacı; “Osmanlı Ekonomik Tarihine Özet Bakış” başlığı ile ekleme yapmış. Bu eklemede; Osmanlı ekonomisini çöküşe götüren iç gelişmelerle ilgili tespitleri ilginç. Yazara göre; Osmanlı ekonomisi çağının gereği olarak fetih ve toprak ekonomisine bağlı olarak kuruldu. Coğrafi keşiflerle Avrupa, ticaret ekonomisi ve sanayi devriminin ardından sanayi ekonomisine geçerken Osmanlı ekonomisi bunların gerisinde kaldı. Bunun sonucunda Osmanlı ekonomisi artan nüfusa işgücü yaratamadığından insanlar ilk olarak; kapı halkı (memur) veya orduya (subay) geçerek devlette istihdam olma yolunu seçtiler. Bu durum devletin sırtından geçinen maaşlı bir sınıf oluşturdu. İkincisi; kentlere doğru akarak kentlerdeki işgücü ve sosyal düzeni bozdular. Üçüncüsü; tarikatlara sığınarak veya medrese öğrencisi olarak geçim imkânı buldular. Böylece askerlik ve vergi yükümlülüğünden kurtuldular. Dördüncüsü; zorunlu kalındığı durumlarda eşkıyalığa (celali ayaklanmaları) yöneldiler.
Yazar; 16. Yüzyıldan itibaren bu olgunun yavaş yavaş ortaya çıktığını ancak bunamışlık veya kocamışlık belirtileri gösteren Osmanlı idaresinin bunun farkına varamadığını belirtiyor. Nitekim bu bunamışlığı ilk fark eden İngiliz Kralı I. Charles’in İstanbul sefiri Thomas Roe olup 1623’te krala sunduğu raporda; “Türkiye (Osmanlı Devleti) kocamış, bunamış ve can çekişmektedir. Türkiye, Avrupa devletleri arasında paylaşılmalıdır” demektedir. Bu bunamışlık ve aklı kaybetmek o kadar ileri gitmiştir ki; padişah III. Mustafa devlet işlerini danışmak üzere 1763’te Prusya’dan müneccimler istemiştir.
Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Tarihi isimli bu kitap tekrar yayınlanırken ticari kelimeler Türkçeleştirilmiş. Bu yazımda değinmek istediğim asıl konu bu. Bugün ticaret dilinde kullandığımız çoğu Arapça veya Farsça olan veya batı dillerinden alınan ticari kelimelere Türkçe karşılıklar bulunmuş. Kitabı ilk okurken bu kelimeleri görünce şaşırıyorsunuz ancak kelimelerin Türkçe olması ve çoğunun hafızada çağrışım yapması ve karşılık bulması sebebiyle hemen eski kelimenin yerini alıyor. Örneğim “faiz” kelimesi yerine “ürek” ya da “fiyat” kelimesi yerine “eder” gibi. Bu kelimelerle ilgili örneğin pazarda alıveriş yaparken “bu mal kaç para ediyor” dediğimizi hatırlayalım. Ya da bankaya vadeye para yatıracak köylü vatandaşın “filan bankada para fazla üreyomuş” dediğini unutmayalım.
Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Tarihi isimli kitap tekrar yayınlanırken Türkçeleştirilen ticaret ve sanayiye ait kelimelerden tespit edebildiklerim şunlar;
Sanayi; İşleyim, Fabrika; İşlek, Faiz; Ürek, Kapital; Anamal, Kapitalizm; Anamalcılık, Ticaret; Tecim, Ekonomi; Oluntu, Kira; Tutmak, İyelik; Mülkiyet, Kapütülasyon; Ayrıcalık, Harcırah; Yolluk, Maaş; Aylık, Bütçe; Dengelem , İflas; Batkı, Rehin: Tutuk, Miras; Kalıt, Mirasçı; Kalıtçı, Müsadere; Zoralım, Avans; Öndelik, Bahşiş; Sevinmelik, Kadastro; Yeryazım, Rüşvet; Sungu, Rüşvetçilik; Yiyicilik, Ticaret; Tecim, Tüccar; Tecimen, İnhisar; Tekel, İltizam; Kesim , Müteahhit; Üstenci, Sanayici; İşleyimci, İta: Ödence
Bu tespit edebildiklerim yanında kitapta daha birçok ticaret ve sanayiye ait kelimeler Türkçeleştirilmiş. Bu kelimelere ilk anda karşı gelebilirsiniz ama unutmayalım günümüzde; maaş yerine aylık, harc-ı rah yerine yolluk, inhisar yerine tekel, tekaüt yerine emekli kelimelerini kullanıyoruz.
