KÖY İSİMLERİ DEĞİŞİRKENYAYLABAĞI DA DİNAR OLUR MU?

Bir süredir ilimizde önemli gündem maddelerinden birisi de Büyükkalecik Kasabası’nın isim değiştirerek Kocatepe adını alması. Kabul edenler, etmeyenler derken Belediye Meclisi yani bir karar aldı ve tekrar eski adına dönmeyi kabul etti. Diğer taraftan Bilecik Valisi şehrin adının Osmanlı dönemindeki gibi “Ertuğrul Vilayeti’’ olarak değiştirilebileceğini ifade etti.
Aslına bakılırsa yerleşim yerlerinin isimlerinin değiştirilmesi yeni bir usul değil. Osmanlı’da yer adlarının değiştirilmesi fikri ilk kez 1910’da ortaya çıkmış. 5 Ocak 1915’te Enver Paşa tarafından askeri kıtalara gönderilen talimatnamede Ermenice, Rumca, Bulgarca, Lazca, Gürcüce dillerinden olan il, ilçe, köy, dağ ve nehir adlarının Türkçe’ye çevrilmesi isteniyordu.
Afyonkarahisar’da ilk isim değişikliği 1912 yılında yapılmıştır. Yüzlerce yıldır ‘’Geyikler’’ adı ile bilinen yerleşim yerinin ismi değişerek “Dinar’’ kazasına dönüştürülmüştür.

***
Bunu takibeden değişiklik 1916 yılında yapılmıştır. Arşiv kayıtlarında
‘’Karahisar-ı Sahib merkez kazasına bağlı Corca-i Kebir, Corca-i Sagir ve Mihail karyelerinin isimlerinin Fethi Bey, Sadık Bey ve Nuri Bey namlarına tahvilinin münasib görüldüğü’’ ifadesiyle geçen belgeden anlaşıldığı kadarıyla merkez ilçeye bağlı “Küçük Çorca, Büyük Çorca ve Mıyıl’’ köylerinin isimleri değiştirilmiştir.
Görülen o ki 1914 yılında İstanbul’dan Mısır’ın başkenti Kahire’ye uçarak Türk pilotlarının da uzun mesafeler uçabildiklerini göstermek gayesiyle bir teşebbüse girişen ve muhtelif yerlerde uçaklarının düşmesi sonucu ilk hava şehitlerimiz olarak tarihe geçen Fethibey, Nuri Bey, Sadık Bey’in isimleri bu köylerimize verilmiştir.
Şehit havacılarımızın isimlerinin ilimizdeki köylere verilmesinin en önemli sebebi de bu şehitlerimizin yolculukları sırasında Afyonkarahisar’da mola vermeleridir.
Osmanlı döneminde 1 kaza ve 3 köyle başlayan isim değişiklikleri Cumhuriyet döneminde de sürmüştür.
Sultan Abdülaziz’in 1866 yılında Konya ziyaretinde buraya uğraması ve onun zamanında ilçe statüsü kazanması sebebiyle Aziziye adı verilen ilçemiz 1931 yılında çıkan bir kanunla Emirdağ adını almıştır.
Bugün Sultandağı olarak bildiğimiz yer bir zamanlar İshaklı adı ile Bolvadin’e bağlı bir nahiye iken önce ilçe olmuş, sonra adı Sultandağı’na dönüştürülmüştür.

***
Çevremizdeki köy, kasabaların isim değişiklikleri uzun yıllar sürmüştür. Eski adı ile Sinir Köyü Tınaztepe’ye, Sipsin Çayırbağ’a, Anbanaz Beyyazı’ya, Deper Ataköy’e, Elpirek Saraydüzü’ne, Kumartaş Erenler’e, İnaz Demirçevre’ye, Savran Serban’a, Mahmarı Taşoluk’a dönüştürülmüş. Değişiklikler sadece bunlarla sınırlı değil elbet. Bazıları da halk nezdinde kabul görmemiş. Tekrar eski adına dönmüşler. Mesela Sülümenli bir dönem Beşkuyu olmuş, Sülün Söğütoluk’a dönüştürülmüş, Halımoru’na Bozdoğan denilmiş.Yakın tarihte Sincanlı Sinanpaşa oluverdi. Örnekler çok, bir yazımızda ayrıca konu ederiz.
***
Cumhuriyet döneminde 1949 yılında yürürlüğe giren İl İdaresi Kanunu’nun verdiği yasal dayanakla İçişleri Bakanlığınca 1957’de kurulan ‘Ad Değiştirme İhtisas Komisyonu’, 1957 ile 1978 arasında 75 bin civarında yerleşim yeri adını inceleyip 28 bin kadarının ismini değiştirmiş.
İçişleri Bakanlığı’nın 1982 yılında yayınladığı ‘Köylerimiz’ adlı çalışmada 1981 yılına kadar yapılmış olan köy adı değişikliklerinin, ilçeler esas alınarak miktarları tespit edildi. Çalışmanın bu aşamasında 11 bin 931 adı değiştirilen köy listelendi. Bakanlığın arşiv kayıtları incelenerek 1981 yılı sonrasında isim değişikliği yapılan köylerin bir listesi de çıkarıldı. Arşiv çalışmasına göre 1981 yılı sonrasında 280 tane daha köy adı değiştirildi. Türkiye’de ismi değiştirilen köylerin sayısı 12 binden fazla, bir başka ifadeyle köylerin yüzde 35’inin ismi değiştirildi. İsim değiştirme işlemleri yapılırken en çok dikkat edilen özellik, Türkçe olmayan yahut olmadığı düşünülenler ile karışıklığa sebep olan isimlerin öncelikle ele alınması ve değiştirilmesi oldu. Bu arada maalesef Türkçe ada sahip olan yerlerin isimleri de sırf komisyonun tercihi ile değiştirildi.
2000 yılı itibarıyla ismi değiştirilen köylerin illere göre dağılımında Afyonkarahisar 88 köyle sıralamada gerilerde görünmektedir.
***
Bu kadar bilgiden sonra gelelim sadede.
Bazı yerleşim yerlerinin isimleri değişirken, ya da eski isimlerine kavuşurken benim aklıma hep kasabam düşer; “Acaba bizim kasabanın adı ne zaman değişecek? Eski adına ne zaman kavuşacak?’ diye kendi kendime sorarım.
Sizin kasaba neresi? diye soranları fazla merakta bırakmadan belirtelim. Dinar Kasabası. Orası ilçe değil miydi, ne zaman kasaba oldu diyenler olacaktır elbet. Benim Dinar dediğime bakmayın o eski adı idi, bugün Yaylabağı Kasabası. Dil alışkanlığı işte.
Bugün İhsaniye ilçemize bağlı, termal bir belde olarak bildiğimiz Yaylabağı Kasabası bir zamanlar Afyonkarahisar merkeze bağlı Dinar Köyü olarak biliniyordu.

***
Ne zaman kurulduğu belli olmamakla birlikte 1500’lü yılların kayıtlarında dahi “Dinar Kariyesi (Köyü)’’ adıyla geçen bu kasabamızın adı 28.09.1961 tarihinde “Yabancı ad taşıdığı” gerekçesiyle İçişleri Bakanlığı tarafından değiştirilmiş.
Şayet bu isim yabancı ise, ilçe olan “Dinar’’ın adına niye dokunulmadı, merak etmiyor değilim. Acaba eski bir Türkmen boyu, obası anlamında olan “Dinar’’ın neresi yabancı? Elbette ki yabancı olmadığı malum, geriye tek bir seçenek kalıyor. Karışıklığa sebep olması.
Fakat bu konuda da kasabamıza haksızlık edildiği kanaatindeyim. Zira bugün ilçe olan Dinar’ın Osmanlı dönemindeki adı başta da belirttiğimiz gibi yüzlerce yıl boyunca ‘’Geyikler’’ olarak kullanılmış.1912’de Dinar olmuş. Dahası da var. 1930’lu yıllarda Dinar Belediyesi Meclis kararı alarak adını “Altınova’’ yapmış. Sonra bu isim benimsenmemiş tekrar Dinar’a çevrilmiş.
***
Şimdi bu örnek ortada iken; 500-600 yıldır aynı isimle bilinen, isim değişikliği talebi olmayan, isminden rahatsızlık duymayan gariban bir köyün adını niye değiştirirsiniz? Hadi değiştirdiniz tarihi kayıtları nasıl sileceksiniz? Dışarıdan birisi arşivde araştırma yapmaya kalksa önce isimleri değişen yerleri öğrenecek.
Bugün yeni yetişen nesil “Yaylabağı’’ olarak kullansa da yaşlılar ve orta yaşlılar kasabamızı “Dinar’’ olarak anmakta, günlük hayatta böyle kullanmaktadırlar. İsmi değişen pek çok yerleşim yeri içinde aynı şey geçerlidir. Demek ki ne yaparsak yapalım eski isimleri toplumsal hafızamızdan silemiyoruz.
***
Dedim ya, her isim değişikliği haberinde ben de bir Yaylabağlı olarak (!) Dinar adına kavuşacağımız günleri bekliyorum.
1- BOA Tarih: 04/Ca/1332 (Hicrî) Dosya No:97/-2 Gömlek No:33 Fon Kodu: DH.İD..
2- Doç. Dr. Harun Tuncel ‘’Türkiye’de İsmi Değiştirilen Köyler’’ Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2000