KIRK DİREK

Afyonkarahisar’ın en eski Türk-İslam eserlerinden birisi olan Ulu Camii’nin diğer isminin Hoca Bey Camii olduğunu biliyor muydunuz? Halk arasında “Kırk direkli cami” olarak da anılan Afyonkarahisar Ulu Camii, yeryüzünde eşine ender rastlanan Türk-İslam eserlerinden birisidir. Afyonkarahisar’da Selçuklulardan günümüze intikal eden nadir eserlerden birisi olan Ulu Cami, 19. yüzyıla kadar Hoca Bey Camii olarak bilinmiş, bu yüzyıldan sonra ise Cami-i Kebir (Ulu Cami) olarak anılmaya başlanmış. Yapı, 40 ahşap direk üzerine oturtulmuş olması sebebiyle “Kırk Direkli Camii” olarak da anılıyor. Ulu Camii, Afyon’un en eski yerleşim birimlerinden olan Hıdırlık Tepesi ile 226 m. yüksekliğindeki Afyon Kalesi’nin arasındaki derin vadiye (Kale’nin güneybatı eteğine) inşa edilmiş olup, bugün kendi adıyla anılan (Cami-i Kebir) caddede bulunuyor. İnşa kitabesine sahip olmamasına rağmen, Afyon Ulu Camii’nin yapılışı ve gelişimi ilgili bilgileri bünyesinde bulunan kitabelerden öğrenebiliyoruz. Bunlar arasında, mihrap ve minberdeki kitabelerle, batı kapısındaki mermer yazıtlar yer almakta. Caminin doğu kapısındaki iki mermer yazıta göre, Selçuklu Veziri Sahip Ata Fahrettin Ali’nin oğlu Afyon Sancakbeyi Nusreddin Hasan tarafından 1272-1277 yıllarında Mimar Emir Hacı Bey’e yaptırılmış. Afyon’un en büyük camilerinden birisi olan yapı 1033 m2 üzerine kurulmuş. Büyüklüğü sebebiyle bir dönem cuma camiii olarak kullanılmış olan yapının duvarları dıştan moloz taştan olup üç sıra kesme taş hatıllarla cephe üç bölüme ayrılmış. Taşların araları Horasan harcı ile derzlenmiş. Üstte, saçak altlarına ise toplam 24 (biri kırılmış) çörten (taştan yağmur oluğu) yerleştirilmiş. Afyon Ulu Camii, Anadolu Selçukluları dönemini temsil eden Ankara Arslanhane Camii (1289-1290) ve Beyşehir Eşrefoğlu Camii (1297) ile birlikte, ağaç direkli camiler grubunu oluşturarak, Anadolu’daki Ulu Cami tipleri arasında ayrı bir yer edinirler. Bu ahşap camilere Sivrihisar Ulu Camii (1275), Ayaş Ulucamii’ni (13. yy) ve Kastamonu Kasaba Köyü Camii’ni de ilave edilebilir. Fakat, Afyon Ulu Camii, bu tarz camilerin Anadolu’daki ilk örneği kabul edilmektedir. 13. yüzyıl Selçuklu dönemi ağaç işçiliğinin güzel örneklerinden birisi olarak görülen Ulu Cami, çarpık dikdörtgen planlı ve beş sıralı kırk ahşap sütunla taşınan ahşap kirişli düz örtü üzerine toprak damlı olarak yapılmış. Caminin toprak damı, Cumhuriyet devrindeki onarımlar sırasında değiştirilmiş. Bugün cami üst örtüsü çinko çatı ile kaplı. Afyonkarahisar’a gelen yerli ve yabancı ziyaretçilerin en önemli uğrak noktalarından birisi ve önemli bir ibadet merkezi olarak varlığını sürdüren Ulu Camimiz inşallah uzun yıllar bu özelliğini koruyacaktır.