Kamu mali reformu zorunlu – Kocatepe Gazetesi

“Bütçe Sürecinde Parlamentoların Değişen Rolü İslam Konferansı Parlamenterler Asamblesi ve AB Üyesi Ülke Deneyimleri” konulu sempozyumun birinci oturumunda konuşmacılar ülke deneyimleri üzerine detaylı bilgiler aktardılar.

Bütçe disiplini ve mali reformlara yönelik tespitlerin paylaşıldığı oturum sonunda sorular cevaplandırıldı.Reform isteği son
30 yılda gündeme geldi
“Bütçe Sürecinde Parlamentoların Değişen Rolü İslam Konferansı Parlamenterler Asamblesi ve AB Üyesi Ülke Deneyimleri” konulu sempozyumun ilk oturumunun ilk konuşmasını Afyonkarahisar Milletvekili Plan ve Bütçe Komisyon eski Başkanı İKÖPAB Türk Grubu Üyesi Doç. Dr. Sait Açba yaptı. “Bütçe Sürecinde Parlamentoların Değişen Rolü Reform Eğitimlerinin ve Reform Sonuçlarının Karşılaştırılması” başlıklı oturumun ilk konuşmacısı olan Açba sunumunda Türkiye deneyimleri üzerine konuştu. Sait Açba sunumunda, 1980’li yıllarda patlak veren krizin ardından kamu açıkları ve bu açıkların finansman ve enflasyon seviyelerinin yapısal bir sorun olarak görülmeye başladığını kaydetti. Bu çerçevede bir yandan devletin iktisadi yaşamda verimi artırmaya çalışırken bir yandan da kamu kurumlarının işleyişini daha etkin hale getirmeye çalışmanın tüm dünya çapında gözlendiğini aktaran Milletvekili Açba; “Son 30 yılda akademik çalışmalarda kamu mali yönetiminin reforma tabi tutulması gerektiği sıklıkla dile getirilmektedir. Dünya ekonomisine yön veren ülkeler ve uluslararası kuruluşlarda bu reformları desteklemiş, bir çok ülke de başta bütçe olmak üzere mali reform çalışmalarını hızlı bir şekilde uygulamaya konulmuştur. Bütçenin yürütme tarafından hazırlanmasına odaklanan güncel araştırmalar bütçe sürecinde değişimler olduğunu, klasik bütçe sürecinde parlamentolarının değişmesi gerektiğinin altını çizmektedir. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde etkinliği 1980 sonrası sürekli artan IMF ve Dünya Bankası gibi uluslararası kurumlar ülkelerin dünya ekonomik sistemiyle entegrasyonunu belirlerken kamu kaynaklarının etkili, verimli elde edilmesi ve kullanılmasına yönelik uluslararası bir standardı ve dolayısıyla bütçeyi güçlendirip geliştiren yeni yaklaşım, yöntem ve mekanizmaları gündeme taşımıştır. Gelişmiş veya gelişmekte olan birçok ülke mali reformu gündemine almış zamanla mali reform devletin idari reformunun en önemli bileşeni haline gelmiştir.”dedi.
Reformlar 1999’da hız kazandı
Afyonkarahisar Milletvekili Plan ve Bütçe Komisyon eski Başkanı İKÖPAB Türk Grubu Üyesi Doç. Dr. Sait Açba, Fransa, İngiltere, İsveç gibi farklı mali yapıdaki ülkelerin kamu sektöründeki etkinliği artırmak için mali seviyeyi macro seviyede güçlendirecek bir kurumsal çerçeve oluşturarak, mali kurumların kurumsal performanslarını artırmaya yönelik çalışmalar yapıp, harcama öncesi kontroller yerine harcama sonrası kontrolleri getirip, hesap verilebilirliği artıracak düzenlemeler yaparak kamu mali yönetimlerini reforma mali tuttuklarını söyledi. 21 Yüzyılın başından itibaren yaşanan sürecin bütçenin güçlendirilmesine, parlamentoların bütçe süreçlerinde yeniden önem kazanmasına, önem ve etkinliğinin yeniden belirlenmesine zemin oluşturulduğunu bildiren Milletvekili Sait Açba; “Ortaya konulan yeni yaklaşımlarla hükümetlerin inisiyatifindeki esnek maliye politikaları yerine mali disiplin ve mali sürdürülebilirliğin sağlanması için mali kuralın yer aldığı, orta vadeli planlar ve performans hedefleriyle bütçe performansını önemli hale geldiği yüksek hesap mahkemelerinin performans denetimine ağırlık vermeye başladığı, parlamentoların bütçenin kullanımı açısıdan bilgi kapasitesini artırdığı ve hükümetlerden bağımsız bir analiz kapasitesi geliştirdiği görülmektedir. Türkiye 1980 yılında uygulamaya başladığı 24 Ocak kararları ve hemen arkasında IMF ve Dünya Bankası ile ilişkiler çerçevesinde ekonomik yapılanmadan ihracata dayalı bir birikim modeline geçmiş dış ticaret ve finansal sektör liberizasyonu gerçekleşmiştir. İktisadi yapının yeniden yapılandırılması sürecindeki reformlar 1988 yılından itibaren kesintiye uğrasa da 1999 yılından itibaren tekrar hız kazanmış özellikle mali sistemi de içerecek şekilde bir kamu sektörü reformu başlamıştır. 2000’lı Yıllara kadar kamu açıkları ve bu açıkların finansmanın enflasyona tepkisi yapısal bir sorun olarak süregelimiştir. Sorun 1994 krizinin de temel sebebi olarak görülmüştür. Bu doğrultuda kamu mali yönetimi 2000 yılında uygulamaya konulan enflasyonla mücadele programının ve istikrar çabalarının anahtarı olarak görülmüştür.”diye konuştu.
Yeni yasal düzenleme hazırlanmalı
Bütçenin hazırlanması, uygulaması ve kontrolünü kuvvetlendirirken bütçe işlemlerinin şeffaflığı ve güvenilirliğini artırmak, vergi sistemi ve idaresini iyileştirmek için önemli değişiklikler gerektiğinin kabul gördüğünden söz eden Milletvekili Sait Açba, kamu mali reformunun Türkiye gündemine gelmesiyle birlikte reform sürecini şekillendirecek çok sayıda çalışma yapıldığını bunlardan bir kısmının AB, IMF ve DB ile yürütülen çalışmaların bir parçası olarak uluslararası gelişmelerin dışında gerçekleştiğine değindi. Açba,1999 yılından itibaren IMF ile yürütülen stand-by anlaşmasının DB uzmanlarının ve Hazine Müsteşarı, bürokrat ve akademisyenlerin katılımlarıyla 2001 yılında hazırlanan Türkiye Kamu Harcamaları ve Kurumsal Yapının Değerlendirilmesi Reformu’nun reform süreci yönetiminde önemli etkisi olduğunu belirtti. Bununla birlikte DPT bünyesinde akademisyenlerin, bürokratların, sivil toplum temsilcileri ve uzmanların katılımlarıyla kamu kaynaklarının daha etkin ve verimli kullanılmasının temel prensiplerini ve uygulama çerçevesini ortaya koymaya çalışan oldukça kapsamlı kamu finansal yönetiminin yeniden yapılandırılması ve Kamu Maliyesinde Şefaflık Komisyonunun 2000 yılında hazırladığı raporda ayrıntılı şekilde reform sürecinin neleri kapsaması gerektiğini ve nasıl yürütülmesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Bütün bu çalışmalar sonucunda gelinen şu çerçevede bir yapılanma gerektiği ön görülmüştür. Bütçenin kapsamı genişletilmeli, bütçe dışı gelir ve giderden bütçe kapsamına alınmalıdır. Borçlanma kurala bağlanmalı limitleri belirlenmelidir. Bütçe sürecini baştan aşağı değiştirecek ve çağdaş gelişmeler ışığında yeniden şekillendirecek bir yasal düzenleme hazırlanmalıdır. Bütçe denetimine hem yöntem hem de kurumsal kapasite açısından önem verilmeli Sayıştay denetimi, performans denetimini içerecek şekilde geliştirilmeli ve kurumsal yapısı buna uygun hale getirilmelidir. Vergi reformu yapılarak vergi tabanı genişletilmeli gelir idaresi iyileştirilmelidir.”şeklinde konuştu.
Sayıştay denetimi önemli
Açba’nın ardından İKÖPAB ülkelerin deneyimleri üzerine sunumu Tunus’tan Sayıştay Üyesi Abdellatif Kharrat gerçekleştirdi. Ülkesinde bütçe yönetim görüşmeleri sırasında hazırlanan bir raporun Cumhurbaşkanı ve Başbakan’a sunulduğunu aktaran Kharrat, bütçenin hazırlanması sürecinde parlamentonun üzerine düşen rolün önem taşıdığını söyledi. Kamu parasının kolayca harcanamayacağını ancak bu kolay harcayamama durumunun son dönemlerde daha da sıkılaştırıldığına dikkat çeken
Sayıştay Üyesi Abdellatif Kharrat şöyle konuştu: “Parlamentonun bütçe üzerindeki denetimi hayati bir önem taşımaktadır. Kaynak seferberliğinin yanında harcama seferbeliğinin denetime tabi olması gereklidir. Bu konuda Tunus tarihinde önemli değişiklikler var. Tunus’ta 1860 yılında bir Anayasa oluşturulmuş. Parlamentonun bütçe üzerindeki yürütme kontrolü her zaman önemlidir. Bütün dünyada parlamentoların giderek önem kazandığını İKÖPAB üyesi ülkelerde de görüyoruz. Kalkınma konumunda olan bir çok İKÖPAB üyesi ülkede canlandırma yapılandırmaları görülmektedir. Üst denetim kurulları birçok İKÖPAB üye ülkesinde var. Sayıştay’ın rolü de önemli. Bilinçli bir ortamda riskli çalışmalar yapılıyor. 2000 Yılından beri çeşitli devlet uygulamalarında çok önemli değişiklikler var. Kaynakların optimal kullanımı, devlet etkinliği en çok tartışılan konular arasındadır. Devletlerin karşılaştığı sorunlar hakkında uzun listeler çıkarılabilir. Son derece güç sorunlar, kamu bütçelerindeki açıklar olmak üzere sorunları saymakla bitmez. Tabiki hükümetlerin denetimi önem kazanıyor. Bütçe aracılığıyla parlamento faaliyetleri neyi ne kadar gösteriyor? Sayıştay denetimi önemli. Kamu işlerini yönetmekten hükümetler sorumludur. Hükümetin parlamentoya olan sorumluluğu doğru, düzgün bilgilendirme zamanında düzenli bilgi verilmesini sağlamaktır.”
Bütçe kolay anlaşılmalı
Tunus Sayıştay Üyesi Abdellatif Kharrat, 1996 yılından beri çalışma içerisinde olduklarını çerçeveyi yenilerken temel ilkelere uymaya özen gösterdiklerini bildirdi. Hükümetlerin bütçeyi parlamento onayına sunduğunu, harcama kalemlerinin ayrıntılı olarak döküldüğünü anlatan Abdellatif Kharrat, bütçe kalemleri sıralamasında farklı kriterlerin ağır bastığına temas etti. Bütün devletler de Maliye Bakanlığı’nın önemli bir rolü bulunduğunu aktaran Kharrat şunları söyledi: “Bütçe sürecinde hükümetin verdiği bilgi ve belgelerin açık olması önemli. Bir takım pilot uygulamalar sonrası başarılı çalışmalar ortaya çıktı. Pilot olarak seçilen dört bakanlıkta özel çalışmalar uygulandı. Sektörel bazda yeni yaklaşımı amaçlayan bir bütçe harcamasını öngörüyoruz. Parlamentonun belgeleri iyi denetlemesi için bir reform yaptık. Zafer çığlıklarının anlamı yok sabırlı olmak gerek. Bizdeki reformla karmaşık yapıdaki bir sorunu çözmeye çalıştık. Denetleme sistemini de geliştirmek gerekiyor. Kamu idarelerinin kapasitelerini artırmayı planlıyoruz. Yasa çıkardıktan sonra uygulamak önemli. Bütçenin kolay anlaşılırlığı önemli. Bir çok dış faktör var. Hedef oluşturmak sadece iç faktörlerle sınırlı değil. Bu nedenle gerçek performansı ölçmek güç. Tüm bunların parlamentoya bildirilmesi önemlidir. Parlamentoların tahlil kapasiteleri arttırılmalıdır. Bizim bir takım beklentilerimiz var. Bağımsız uzmanlara ihtiyacımız var. Denetimde ekspertivize ihtiyaç var. Genel olarak dünyadaki değişiklikler İKÖPAB üyesi ülkelere de yansıyor.”
Farklı modeller görülebiliyor
Birinci oturumun son konuşmacısı olan Slovenya Maliye eski Bakan Yardımcısı, Bütçe Komisyonu ve Kamu Mali Denetimi Komisyonu eski Başkanı Avrupa Sayıştay Üyesi Milan Cvıkı, “AB Üyesi Ülkelerin Deneyimleri” üzerine bir sunum yaptı. Slovenya’da son 20 yılda parlamento rolünün nasıl değiştiğini anlatan Cvıkı, kamu maliye yönetimi açısından pek çok reformların ön görüldüğünü ifade etti. AB parçası olmak için adımlar atıldığını bildiren Sayıştay Üyesi Milan Cvıkı sözlerine şöyle devam etti: “Parlamentoda ki bütçe onay ve uygulamaları gözden geçirildi. Parlametonun bütçeyi incelemesi önemlidir. Tüm ülkelerde yasama sürecinde güçlü taraf parlamento olarak gözlenir. Bütçe parlamento da kabul edilir. Hukukun üstünlüğü kamu mali yönetimi uygulamasında kullanılır. Parlamento hükümet önerilerine uyabilirde uymayabilirde. İsveç’te meclisin altında bir takım komisyonlar var. Hükümet tarafından sunulan bütçe teklifleri üzerinde çalışıyorlar. Çalışmalar sürecinde toplam bütçe zarar görmemeli. Asıl bütçe tartışması komisyonlarda gerçekleşir. Komisyonlar zorlu bir süreçtir. Zorlu bir siyasi dilin konuşulmasına rağmen anlaşılırlığı sağlanır. Bütçe bilgilerinin kapsamlı ve zamana yayılır şekilde olması önemlidir. Slovenya’da çalışma sayfalarının uzunluğu bin 5 yüz 3 bin sayfa arasındadır. Sayfa sayısının fazlalığı ülkeden ülkeye değişir. Farklı modeller ve geleneksel modeller olmasına rağmen AB ülkelerinin uluslararası standartlarda denetimi ön görülür. AB üyesi ülkeler içinde Sayıştay’lara ve denetimlere bakıldığında farklılıklar görülebilir.” (Kocatepe)