İstanbul ve Ankara'ya karşı İç Anadolu dengesi

Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin Türkiye Büyük Millet Meclisi’nden geçmesinin ardından 16 Şubat’ta başlayan Referandum süreci, 16 Nisan’da halkın oy vermesi ile sona erdi. “Evet” oylarının galibiyeti ile birlikte, hangi şehirden hangi oyun çıktığı da tahlil edildi. Yurt genelinde 55 milyon 319 bin seçmen, oy vermek için 167 bin sandığa gitti; Referandum’a katılım ise yüzde 84 dolaylarında oldu.
Buna göre İstanbul’da referandumda bir önceki seçimde AK Parti ve MHP’nin oy oranlarının toplamında yüzde 8.69 düşüş yaşandı. Ankara’da, düşüş yüzde 14.15, Antalya’da yüzde 18.01, İzmir’de yüzde 11.18 oldu. İki partinin toplam oyları, Osmaniye’de yüzde 23.49, Kırşehir’de yüzde 21.69, Kırıkkale’de yüzde 20.77, Kilis’te yüzde 19.86 düştü. Referandumda bir önceki seçimde AK Parti ve MHP’nin oy oranlarının toplamının üstünde evet oyu çıkaran iller ise yüzde 18.36’lık artışla Hakkari, yüzde 15.95 ile Şırnak, yüzde 15.41 ile Muş, yüzde 14.53 ile Ağrı oldu.
KONYA, KAYSERİ, SİVAS’TA EVET
İç Anadolu Bölgesi’ndeki seçmenler ise, İstanbul ve Ankara gibi büyükşehirlerdeki “Hayır” oyuna karşılık büyük çoğunlukla “Evet”i tercih etti. İç Anadolu Bölgesi’ndeki 13 şehirden, Ankara ve Eskişehir’de “Hayır” oyları önde çıktı. Aralarında Konya, Kayseri ve Sivas gibi önde gelen şehirlerin de bulunduğu vilayetlerde ise çoğunlukla “Evet” oyları tercih edildi.

Bölgelere göre seçmenin tercihi şöyle:
Marmara Bölgesi Evet: Yüzde 49.16/ Hayır: Yüzde 50.84
Ege BölgesiEvet: Yüzde 39.80/ Hayır: Yüzde 60.20
Karadeniz BölgesiEvet: Yüzde 62.58 /Hayır: Yüzde 37.42
İç Anadolu BölgesiEvet: Yüzde 58.51 /Hayır: Yüzde 41.49
Akdeniz Bölgesi Evet: Yüzde 46.14 /Hayır: Yüzde 53.86
Doğu Anadolu Bölgesi Evet: Yüzde 57.64 /Hayır: Yüzde 42.36
Güneydoğu Anadolu Bölgesi Evet: Yüzde 52.97 /Hayır: Yüzde 47.03

EN YÜKSEK İLLER
Türkiye genelinde en yüksek “Evet” ve en yüksek “Hayır” oyu çıkan iller şöyle sıralandı:
En yüksek “Evet” oyu çıkan 10 il şöyle:
Bayburt: Yüzde 81,70
Rize: Yüzde 75,55
Aksaray: Yüzde 75,49
Gümüşhane: Yüzde 75,16
Erzurum: Yüzde 74,48
Yozgat: Yüzde 74,27
Kahramanmaraş: Yüzde 73,96
Çankırı: Yüzde 73,46
Konya:Yüzde 72,88
Bingöl: Yüzde 72,57
En yüksek “Hayır” çıkan 10 il:
Tunceli: Yüzde 80,41
Şırnak: Yüzde 71,70
Kırklareli: Yüzde 71,33
Edirne: Yüzde 70,49
Muğla: Yüzde 69,30
İzmir: Yüzde 68,80
Diyarbakır: Yüzde 67,59
Hakkari: Yüzde 67,58
Iğdır: Yüzde 65,20
Aydın: Yüzde 64,30

NELER DEĞİŞECEK?

-Cumhurbaşkanı 40 yaşını doldurmuş, yükseköğrenim yapmış, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip Türk vatandaşları arasından seçilecek.
-Cumhurbaşkanının görev süresi beş yıl olacak, bir kişi en fazla iki kez cumhurbaşkanı seçilebilecek. Ancak Meclis, cumhurbaşkanının ikinci döneminde seçimlerin yenilenmesine karar verecek olursa cumhurbaşkanı bir kez daha aday olabilecek. Böylece görev süresi, teorik olarak 15 yıla yaklaşabilecek.
– 100 bin seçmenin imzasıyla cumhurbaşkanlığı seçimleri için aday gösterilebilecek.
– Halkoyuyla yapılacak cumhurbaşkanı seçiminde geçerli oyların salt çoğunluğunu alan aday seçilecek. İlk oylamada bu çoğunluk sağlanamazsa, oylamayı izleyen ikinci pazar günü ikinci oylama yapılacak. İkinci oylamaya, ilkinde en çok oy alan iki aday katılacak ve geçerli oyların çoğunluğunu alan aday cumhurbaşkanı seçilecek.
CUMHURBAŞKANININ YETKİLERİ
– Cumhurbaşkanı ‘devletin başı’ olarak yürütme yetkisini kullanacak. Başbakanlık ve Bakanlar Kurulu kaldırılacak.
– Cumhurbaşkanı, herhangi bir gerekçe ve koşula bağlı olmaksızın TBMM seçimlerinin yenilenmesine (fesih yetkisi) karar verebilecek. Bu durumda cumhurbaşkanlığı seçimleri de, milletvekili seçimleriyle birlikte yenilenecek.
– Cumhurbaşkanı kanunları yayımlayacak ve tekrar görüşülmek üzere Meclis’e geri gönderebilecek. Meclis’in veto edilmiş yasayı tekrar gönderebilmesi için, üye tamsayısının (600) salt çoğunluğunun (301) kararı gerekecek. Cumhurbaşkanı, mevcut anayasada olduğu gibi, kanunların anayasaya aykırılığı gerekçesiyle AYM’ye iptal davası açabilecek.
– Cumhurbaşkanı, yardımcılarını ve bakanları atayacak ve görevlerine son verecek. Cumhurbaşkanının hastalığı ve yurt dışına çıkması durumlarında yerine bir yardımcısı vekâlet edecek ve cumhurbaşkanı yetkilerini kullanabilecek.
– Cumhurbaşkanı üst düzey kamu yöneticilerini atayacak ya da görevlerine son verecek.
– Yürütme yetkisine ilişkin konularda kararname çıkarabilecek, temel hak ve hürriyetler ile siyasi hak ve hürriyetler cumhurbaşkanı kararnamesi kapsamı dışında olacak. Kanunda açıkça düzenlenen konularda da cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamayacak. Cumhurbaşkanı, kanunların uygulanması için yönetmelik çıkarabilecek.
–  ‘Tabii afet, ağır ekonomik bunalım, savaş, savaşı gerektirecek durumun baş göstermesi, seferberlik, ayaklanma, kuvvetli kalkışma, şiddet hareketlerinin yaygınlaşması’ gibi hallerde cumhurbaşkanı olağanüstü hal (OHAL) ilan edebilecek. OHAL döneminde çıkarılacak cumhurbaşkanlığı kararnameleri, olağan dönemdeki sınırlamalara tabi olmayacak ve bu çerçevede cumhurbaşkanı temel hak ve hürriyetlerle ilgili kararname düzenleyebilecek. OHAL döneminde çıkarılan cumhurbaşkanı kararnameleri, şekil ve esas bakımından iptal istemiyle Anayasa Mahkemesi’ne götürülemeyecek.
– Bütçeyi cumhurbaşkanı yapacak. Parlamento, cumhurbaşkanının hazırladığı bütçeyi kabul etmezse, bir önceki yılın bütçesi “yeniden değerleme oranı” ölçüsünde artırılarak izleyen yılda uygulanacak.
– Ekonomik ve Sosyal Konsey, ekonomik ve sosyal politikaların oluşturulmasında cumhurbaşkanına istişari nitelikte görüş bildirecek (Mevcut sistemde başbakana bildiriyordu).
– Yükseköğretim Kurulu, üniversitelerce seçilen adaylar arasından cumhurbaşkanınca atanan üyeler ve cumhurbaşkanınca doğrudan seçilen üyelerden oluşacak.
CUMHURBAŞKANININ DENETLENMESİ
– Cumhurbaşkanı hakkında bir suç işlediği iddiasıyla Meclis üye tamsayısının (600) salt çoğunluğunun (301) vereceği önergeyle soruşturma açılması istenebilecek. Meclis, soruşturma açılmasına üye tamsayısının beşte üçünün (360) gizli oyuyla karar verebilecek. Meclis, üye tam sayısının üçte ikisinin (400) gizli oyuyla Yüce Divan’a sevk kararı alabilecek. Mevcut anayasadaki düzenlemede “yetkissiz ve dolayısıyla sorumsuz devlet başkanı” modeli nedeniyle cumhurbaşkanı “vatana ihanet” dışında diğer suçlardan yargılanamıyordu. Bunun için de Meclis üye tamsayısının (550) üçte birinin teklifi ve beşte üçünün kabul oyu gerekiyordu.
– Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri ve yetkileri ile teşkilat yapısı cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenecek.
MECLİS VE ERKEN SEÇİM İHTİMALİ
– Meclis seçimleri dört yılda değil, beş yılda bir düzenlenecek. Cumhurbaşkanlığı seçimleri de beş yılda bir yapılacak. İki seçim bir arada ve aynı gün olacak.
– Anayasa değişikliği paketinde, Meclis’in bir sonraki seçimi ve cumhurbaşkanı seçimi için 3 Kasım 2019 tarihi belirlendi, ancak pakette erken seçim ihtimaline de imkân tanındı. 1 Kasım 2015’te yapılan son genel seçimler uyarınca, parlamentoya girenlerin milletvekili emekliliği hakkını kazanmaları için gereken 2 yıllık süre 1 Kasım 2017’de dolacak. Partili Cumhurbaşkanlığı ile milletvekili genel seçimlerinin birlikte yapılacağı olası bir erken seçimin 1 Kasım 2017’den sonraki bir tarihte yapılması bekleniyor.
– Meclis, denetim yetkisini ‘meclis araştırması, genel görüşme, meclis soruşturması, yazılı soru’ yollarıyla kullanabilecek. Ancak ‘gensoru’ Meclis’in yetkileri arasından çıkacak.
– Bakanlar Meclis dışından atanacak. Milletvekilleri, cumhurbaşkanı yardımcısı ve bakan olarak atanırsa Meclis üyelikleri sona erecek.
– Meclis, üye tam sayısının (600) beşte üç (360) çoğunluğuyla seçimlerin yenilenmesine karar verebilecek. Cumhurbaşkanının seçimleri yenilemesi yetkisi ise herhangi bir koşula bağlı olmayacak, ancak bu durumda kendisinin de seçimi yenilenecek.
– Anayasa değişikliği ile milletvekili sayısı 550’den 600’e çıktı.
– Milletvekili seçilme yaşı 25’ten 18’e indirildi. Ancak askerlikle ilişiği olanlar bu kapsam dışında kalacak. Cumhurbaşkanı Erdoğan 18 yaşında milletvekili olanlar için bedelli askerlik imkânı getirilebileceğini açıklamıştı.
YARGIDA CUMHURBAŞKANINA
GENİŞ YETKİ
– Disiplin mahkemeleri dışında askeri mahkemeler kurulamayacak.
– Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun ismi Hâkimler ve Savcılar Kurulu olarak değiştirilecek, üye sayısı 22’den 13’e, daire sayısı da üçten ikiye düşürülecek. Adalet Bakanı ve müsteşarının doğal üye olacağı kurulun dört üyesini cumhurbaşkanı doğrudan, yedisini Meclis seçecek.
– Askeri yargıdan gelen üyelerin çıkarılmasıyla Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) üye sayısı 15’e indirilecek. Üyelerin üçünü Meclis, geriye kalan 12 üyeyi ise cumhurbaşkanı atayacak. AYM Genel Kurulu en az 12 yerine en az 10 üyeyle toplanabilecek.
– Mili Güvenlik Kurulu’nun (MGK) yapısında da değişiklik yapılarak, Jandarma Genel Komutanı’na yer verilmeyecek.
– Referandum sonuçlarının Resmi Gazete’de yayımlanmasının ardından en geç altı ay içinde Meclisgerekli İçtüzük değişiklikleri ve diğer kanuni düzenlemeleri yapacak.
– ‘Cumhurbaşkanı seçilenin partisiyle ilişiği kesileceğine’ dair hükmün kaldırılması, askeri yargı ve HSYK’yla ilgili maddeler değişikliğin Resmi Gazete’de yayın tarihinde yürürlüğe girerken, cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenleneceği belirtilen değişiklikler ise yeni seçilecek cumhurbaşkanının göreve başlama tarihinden itibaren en geç altı ay içinde cumhurbaşkanı tarafından düzenlenecek.

3 MADDE YÜRÜRLÜĞE GİRİYOR
Değişikliklerin büyük çoğunluğu 3 Kasım 2019’da hayata geçecek. Ancak 18 maddelik o teklifin 3 maddesi için bu durum geçerli değil. O 3 madde hemen hayata geçecek.
Kabul edilen düzenlemeler içerisinde 3 madde hemen yürürlüğe girecek. Hakimler Savcılar Kurulu, 30 gün içerisinde yeniden yapılandırılacak, askeri yargının kaldırılması hemen yürürlüğe girecek ve Cumhurbaşkanı’nın partiye üyelik hakkı da hemen uygulanabilecek.