'Elin Gevuru Yapmış Yine Maşallah'
Antik dünyanın en büyük tapınaklarından biri olan Sardeis Artemis Tapınağı, tanrıça Artemis'e adanmış önemli bir yapıdır. Efes ve Magnesia'daki Artemis tapınakları gibi batıya bakan bu tapınaktan geriye, hiç restore edilmeden günümüze ulaşan iki sütun kalmıştır.
PERS DÖNEMİ (MÖ 547-334)
Bu döneme ait belirgin bir tapınak kalıntısı bulunmamakla birlikte, Artemis Kutsal Alanı’nın varlığı bilinmektedir. Pers dönemine ait Lidya diliyle yazılmış yazıtlar ve arkeolojik buluntular, bu alanın dinsel önemini ortaya koymaktadır. Kutsal alanda tespit edilen en eski yapının, MÖ 6. veya 5. yüzyılda inşa edilen bir sunak olduğu düşünülmektedir.
HELLENİSTİK DÖNEM (MÖ 334 - MS 17)
Tapınağın inşasına MÖ 3. yüzyılda başlanmış ve bu süreçte yalnızca ana yapı (cella) tamamlanmıştır. Çatısı, iki sıra sütunla desteklenmiş; dış sütunlar ise tasarlanmasına rağmen inşa edilmemiştir.
ROMA DÖNEMİ (MS 17 - 400)
MS 1. ve 2. yüzyıllarda tapınağın cellası, iki ayrı mekana bölünerek sırt sırta dayalı çift cellalı bir yapıya dönüştürülmüştür. Bu değişimin, Artemis ve Roma İmparatorluk kültünün bir arada barındırılması amacıyla yapıldığı tahmin edilmektedir. Ayrıca, tapınağa çeşitli Roma heykelleri eklenmiş ve doğu kısmına yeni sütunlar dikilmiştir; ancak tamamlanamamıştır.
GEÇ ROMA VE BİZANS DÖNEMLERİ (MS 400 - 700)
Hristiyanlığın Roma'da resmi din ilan edilmesiyle birlikte, pagan tapınakları terk edilmiş veya farklı amaçlarla kullanılmıştır. MS 5. yüzyılda tapınağın doğu bölümüne bir kilise inşa edilmiş ve girişine haç motifleri kazınmıştır. 7. yüzyıldan itibaren tapınak terk edilmiş, yapı malzemeleri ise farklı projelerde değerlendirilmiştir.
Tapınak, 1750, 1882 ve 1904 yıllarında yapılan kazılarla kısmen ortaya çıkarılmış, 1910-1914 yılları arasında Howard Crosby Butler’ın yürüttüğü çalışmalar sonucunda büyük ölçüde gün yüzüne çıkarılmıştır.
MİMARİ ÖZELLİKLER VE İNŞAAT TEKNİKLERİ
Yaklaşık 800 yıl boyunca kullanımda olmasına rağmen tamamlanamayan Artemis Tapınağı, özellikle doğu ucundaki iki ayakta kalan sütunu sayesinde orijinal tasarımı hakkında fikir vermektedir.
MALZEME VE TAŞ İŞLEME
Tapınağın mermerleri, 3 km güneyde bulunan taş ocaklarından getirilmiş ve işlenmemiş halde inşaat alanına taşınarak burada şekillendirilmiştir.
KALDIRMA VE YERLEŞTİRME TEKNİKLERİ
Tapınağın 18 metre yüksekliğinde ve 23.2 ton ağırlığındaki arşitrav bloğu, özel olarak tasarlanmış bir vinç yardımıyla yerine konmuştur.
BAĞLANTI ELEMANLARI
Hellenistik dönemde yapı elemanlarını birleştirmek için demir ve kurşun kenetler kullanılmışken, Roma döneminde ahşap kenetler tercih edilmiştir.
TASARIM VE BEZEME ÖZELLİKLERİ
Artemis Tapınağı, estetik nedenlerle belirli açılara sahip olacak şekilde inşa edilmiştir. Bu doğrultuda, sütunlar entasis tekniğiyle inceltilerek yapıya zarif bir görünüm kazandırılmıştır.
SÜTUN BAŞLIKLARI VE KAİDELER
Tapınakta, Hellenistik ve Roma dönemlerine ait süsleme öğeleri dikkat çekmektedir. Özellikle 6 numaralı sütunun kaidesinde meşe yaprakları, akrep ve salyangoz gibi ayrıntılı motifler işlenmiştir.
YAZITLAR
Tapınağın duvarlarında bulunan yazıtlar, hem dönemin resmi duyurularını hem de tapınağın finansal yönetimine dair ipuçları sunmaktadır.
Tamamlanamamış olmasına rağmen Sardeis Artemis Tapınağı, mimari büyüklüğü ve tarihî önemi ile antik çağın etkileyici yapılarından biri olarak kabul edilmektedir. İnşaatında kullanılan teknikler ve estetik detaylar, dönemin mühendislik bilgisini ve sanat anlayışını günümüze taşımaktadır. Günümüzde hâlâ ayakta duran bu yapı, ziyaretçilerine geçmişin görkemini hissettirmeye devam etmektedir.
