Bunlar Kaçıncı Yüzyılda Yaşadıklarının Farkında Mı?
Dünyanın hızla değişen sosyo-ekonomik ve teknolojik yapısına rağmen bazı topluluklar, inançlarına ve geleneklerine sıkı sıkıya bağlı kalmayı sürdürüyor.
Amerika Birleşik Devletleri'nde (ABD) yaşayan Amişler, bu bağlamda en dikkat çekici gruplardan biri olarak öne çıkıyor. Yüzyıllar boyunca kendi yaşam tarzlarını muhafaza eden bu topluluk, modern dünyanın birçok gereksinimine sırt çevirmesiyle tanınıyor.
AMİŞLER'İN KÖKENİ VE TARİHÇESİ
Amişler, Avrupa'da 16. yüzyılda ortaya çıkan Reform hareketlerine dayanan bir mezhebin mensuplarıdır. İsviçre'de 1520'li yıllarda Anabaptist (Yeniden Vaftizciler) hareketinin bir parçası olarak doğan bu tarikatın kurucusu, Jacop Amman’dır. Amman’ın liderliğinde, Amişler 1700'lü yılların başına kadar Avrupa’da, özellikle de İsviçre ve Almanya’da, Mennonitler olarak bilinen bir topluluk içinde varlıklarını sürdürdüler.
Ancak, Avrupa'daki dini baskılar ve mezhep çatışmaları nedeniyle Amişler, ABD’ye göç etmek zorunda kaldılar. Yeni kıtaya ulaşan bu grup, Ohio, Pennsylvania ve Indiana eyaletlerinde yaşamaya başladı. Zamanla, özellikle Ohio Eyaleti, Amişlerin merkezi haline geldi. Günümüzde ABD’de yaşayan Amiş nüfusunun yaklaşık 150 bin olduğu tahmin ediliyor.
AMİŞLER'İN YAŞAM TARZI VE KURALLARI
Amişler, inançları doğrultusunda modern dünyadan uzak bir hayat sürdürmeyi tercih ediyorlar. Teknolojiye mesafeli duruşları, kıyafet seçimleri ve sosyal yaşam biçimleri, onları diğer topluluklardan ayırıyor. Topluluk, "Ordnung" adı verilen kurallar bütünü çerçevesinde yaşamını sürdürüyor. Ordnung, Amişler'in gündelik hayatlarını, sosyal ilişkilerini ve dini ibadetlerini düzenleyen bir dizi kurallardan oluşur.
Amişler, günlük hayatlarında teknolojiyi kullanmayı reddederler. Elektrik, otomobil ve telefon gibi modern araçlara mesafeli dururlar. Bunun yerine, ulaşım için at arabalarını tercih eder, aydınlatma için gaz lambaları kullanırlar. Telefon kullanımı ise yalnızca acil durumlar için kabul edilmektedir.
Amiş topluluğunda eğitim de devlet kontrolünden bağımsız olarak sürdürülmektedir. Amiş aileleri, çocuklarının ahlaki değerlerinin bozulmaması için devlet okullarına gitmesine izin vermez. Bunun yerine, çocuklar eğitimlerini evde veya topluluğa ait özel okullarda alır. Eğitim genellikle sekiz yıl sürer ve temel akademik bilgilerin yanı sıra, tarım ve zanaatkârlık gibi becerilere ağırlık verilir.
TOPLUM İÇİNDEKİ ROLLER VE AİLE YAPISI
Amiş toplumunda aile yapısı oldukça önemlidir ve en güçlü organizasyon birimi olarak kabul edilir. Kadınlar genellikle çocukların eğitimiyle ilgilenir ve ev işleri yapar, erkekler ise tarım ve zanaat işleriyle uğraşır. Kadınların aile içinde itaatkâr olması gerektiği düşünülürken, erkekler de ailenin geçiminden ve güvenliğinden sorumlu kabul edilir.
Evlilik konusunda ise Amişler katı kurallar uygular. Bir Amiş bireyinin Amiş olarak kalabilmesi için yalnızca başka bir Amiş ile evlenmesi gerekir. Ancak akraba evlilikleri hoş karşılanmaz. Ayrıca, evlilik yaşının düşük olduğu düşüncesi yanlış bir kanıdır; ortalama evlilik yaşı 20 yaşın üzerindedir. Bekâret kavramı hem erkekler hem de kadınlar için büyük önem taşır; bu kuralı çiğneyen bireyler toplum tarafından kınanır.
Amiş kadınlarının giyim tarzı da oldukça muhafazakârdır. Siyah kep ve beyaz bone takarak başlarını örterler, bacakları ve göğüsleri mahrem kabul edilir ve yabancı bir erkeğin görmesine müsaade edilmez. Bu kıyafetler, dört yaşından itibaren giyilmeye başlanır.
ASKERLİK VE SAVAŞ KARŞITI TUTUMLARI
Amişler, herhangi bir askeri faaliyete katılmayı reddederler. Silah kullanmayı, savaşmayı ve militarizmi kesin bir dille reddeden bu topluluk, tarihin birçok döneminde bu tutumları nedeniyle dikkat çekmiştir. Örneğin, Osmanlı'nın Doğu Avrupa fetihleri sırasında Avrupa’daki Hristiyan topluluklarının toplu savaş seferberliğine katılmamışlardır. Mohaç Savaşı gibi önemli çatışmalara yakın coğrafyalarda bulunmalarına rağmen, askeri operasyonların bir parçası olmayı istememişlerdir. Bu durum, Osmanlı’nın Amişlere zarar vermemesini sağlamıştır.
AMİŞ GENÇLERİNİN DENEYİM SÜRECİ: RUMSPRİNGA
Amiş toplumunda en ilginç geleneklerden biri de genç bireylere sunulan özgürlük sürecidir. "Rumspringa" adı verilen bu dönemde, gençler belirli bir yaşa geldiklerinde şehre giderek modern dünyayı deneyimleme hakkına sahiptir. Uyuşturucu, alkol, gece hayatı gibi farklı yaşam tarzlarını keşfetmelerine izin verilir. Ancak, bu süreç sonunda gençler bir karar vermek zorundadır: ya modern dünyada kalacaklar ya da topluluklarına geri dönerek bir daha ayrılmayacaklardır. Dikkat çekici bir nokta ise, Rumspringa sürecine katılan gençlerin büyük çoğunluğunun sonunda topluluklarına geri dönmesidir.
AMİŞLER VE MODERN DÜNYANIN İLGİSİ
Amişlerin kendilerine özgü yaşam tarzları, sosyal bilimcilerin ve politikacıların ilgisini çekmektedir. Küreselleşen dünyada birçok kültür asimile olurken, Amişlerin geleneklerini yüzyıllardır bozulmadan sürdürebilmesi, araştırmalara konu olmaktadır. Özellikle ABD’de, Amiş toplumu büyük saygı görmekte ve ahlaki duruşları ile takdir edilmektedir.
Bu ilgi, Hollywood yapımlarına da yansımıştır. "Witness" (1985), "A Stoning in Fulham County" (1988) ve "Amish Grace" (2010) gibi filmler, Amişlerin yaşamlarını ve değerlerini sinemaya taşımıştır. "Amish Grace" filmi, beş küçük Amiş kızının öldürülmesi sonrası, katilin ailesine karşı bile merhamet gösteren Amişleri konu alarak topluluğun ahlaki üstünlüğünü gözler önüne sermektedir.
AMİŞLER VE DEĞİŞİME DİRENEN KÜLTÜR
Modern dünyanın sunduğu teknolojik ve sosyal değişimlere rağmen, Amişler kendi yaşam tarzlarını korumayı başaran nadir topluluklardan biri olmaya devam ediyor. Onları geri kalmış bir toplum olarak görmek, topluluğun felsefesini anlamamak anlamına gelir. Teknolojiyi reddetmeleri, onların gelişmişlik düzeyini belirlemez; aksine, ahlaki değerleri ve dayanışma içinde kurdukları düzen, birçok modern toplum için örnek teşkil edebilir. Amişler, insani ve ahlaki değerlerin modern dünyada bile sürdürülebileceğini kanıtlayan nadir topluluklardan biri olarak tarih sahnesindeki yerlerini korumaktadır.
