'Bayat Kilimlerinin, Gelecek Kuşaklara Aktarılması Bir Gerekliliktir'
Afyon Kocatepe Üniversitesi (AKÜ) Güzel Sanatlar Fakültesi öğretim üyesi Doç. Dr. Ülkü Küçükkurt tarafından İlahiyat Fakültesinde Bayat Kilimleri ve Doğal Boyama konulu konferans verildi.
AKÜ İlahiyat Fakültesi Konferans Salonunda gerçekleştirilen konferansa, İlahiyat Fakültesi Dekan Yrd. Doç. Dr. Mebrure Doğan, Ahmet Şemseddin Karahisari Sanat Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Dr. Öğr. Üyesi Asuman Şenel ile akademik personel ve öğrenciler katıldı.
“BAYAT KİLİM DOKUMALARI EL SANATLARININ EN GÜZEL ÖRNEKLERİNDEN”
Doç. Dr. Ülkü Küçükkurt, Afyonkarahisar’ın konum olarak kültürel geçişlerin yol güzergâhında bulunduğunu bunun da şehirdeki kültürel mirasının çeşitliliğinin sebeplerinden biri olduğunu belirtti. Küçükkurt, şunları söyledi:
“Afyonkarahisar, konumu itibariyle Anadolu’da önemli bir kavşak noktasında bulunmaktadır. Afyonkarahisar; el sanatları, arkeolojik buluntuları ve yöresel özellikleri ile canlı bir tarihtir. Tarihi eskilere dayanan Afyonkarahisar’ın kültürel birikiminin zengin olması bu durumun en doğal sonucudur. Sorbone Üniversitesi İslam Tarihi Profesörü Claude Cahen, Türkler’in sanatta eriştikleri seviyeyi ‘Türk insanı sanatta, kendi özgünlüğünü ve kendi kişiliğini ortaya koyan en üstün düzeye erişmiştir’ ifadeleri ile açıklamıştır. Afyonkarahisar’da görülen geleneksel sanat ürünleri de bunun bir göstergesidir. El sanatlarına en güzel örneklerden birisi Afyonkarahisar’ın Bayat ilçesi kilim dokumalarıdır.”
“BAYAT KİLİMLERİNİN, GELECEK KUŞAKLARA AKTARILMASI BİR GEREKLİLİKTİR”
Bayat kilimlerinin, kültürel miras olarak yaşatılmasının gerekliliğini anlatan Küçükkurt, bunun için hangi çalışmaların yapıldığını ise şu sözlerle anlattı:
“Bayat yöresinde dokunmuş birbirinden güzel yaygı, heybe ve çuvalların orijinal örneklerine rastlamak oldukça zorlaşmıştır. Bayat’ın değerlerini, renk ve yanış (motif) sevgilerini bir kimlik kartı gibi üzerinde taşıyan Bayat kilimlerinin özelliklerinin, kültürel miras olarak yaşatılması, gelecek kuşaklara aktarılması bir gerekliliktir. Bu gerekliliğin ilk somut adımı 1987 yılında atılmıştır. Bayat Kaymakamlığının desteği ile ilçe merkezi ve köylerinde kilim dokuma kursları açılmıştır. Daha sonraki yıllarda kilim dokuma kursu gelişmiş, Afyon İl Özel İdaresi’nin katkılarıyla Afyon-Ankara yol kenarına ‘Bayat Kilim Atölyesi’ inşa edilmiştir. Atölye, Bayat Kaymakamlığı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı Kilim Atölyesi adı ile faaliyet göstermektedir. Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından 10 Haziran 2000 tarihinde ‘Bayat Türkmen Kilimi’ adı ile marka tescili aynı zamanda Coğrafi İşaret Tescil Belgesi Mahreç işareti alan Afyonkarahisar’ın Bayat ilçesi Kilim Atölyesi dokumaları ün kazanmıştır.”
“DOĞAL BOYA İLE BOYANMIŞ MALZEME KULLANILDIKÇA CANLILIK KAZANIR, SOLMAZ”
Tarihten bu yana Bayat kilim atölyesinde kullanılan iplikler ve boyama işlemleri hakkında bilgilendirmelerde bulunan Küçükkurt, Afyonkarahisar tarihinde bu işlemlerin hangi teknikler ve malzemelerle yapıldığını şu sözlerle aktardı:
“Bayat kilim atölyesinde dokumaların çözgü ve atkısında el eğirmesi yün iplik kullanılmaktadır. Bahar aylarında koyunlardan kırkılan yün lifi yıkanıp taranmaktadır. Yıkanıp taranan eğrilmemiş yün lifine; Bayat’ta ‘Erpeden’ denilmektedir. Tarihte Afyonkarahisar’da doğal boya bitki yetiştiriciliği ve yünlerin bu boyalarla boyanması işi oldukça önemliydi. Afyonkarahisar şer’iyye sicillerinde kök boya yetiştiriciliği ile ilgili kayıtlara rastlanmaktadır. Halkın diline kök boya olarak yerleşen doğal boyamada kabuklu deniz hayvanları, böcekler, bitki kökleri, kabukları, bitki yaprak ve tohumlarının yanı sıra madenler de kullanılabilir. Doğal Boyanın özelliği; Doğal boya ile boyanmış malzeme, insan sağlığına ve çevreye zarar vermez. Doğal boya ile boyanmış malzeme kullanıldıkça canlılık kazanır, solmaz. Doğal boya zamanla yün lifine işleyerek ipin tamamı ile boyanmasını sağlar. Dolayısı ile yıllar geçtikçe renk daha da yoğunlaşır.”
“KİLİM DOKUMA VE BOYAMA DA SERİ ÜRETİM VE MAKİNELEŞMEDEN OLUMSUZ ETKİNLENDİ”
Yakın zamanda her şeyde olduğu gibi kilim dokuma ve boyamanın da seri üretim ve makineleşmeden olumsuz yönde etkilendiğini belirten Küçükkurt, “19. yüzyılda sentetik boyaların Anadolu’da yaygınlaşmasından doğal olarak Bayat da olumsuz yönde etkilenmiştir. Bayat Kilim Dokuma Atölyesi’nin faaliyete geçmesindeki amaç doğrultusunda bu değerleri canlandırmak adına doğal boyama atölyesi kurulmuştur. Burada boyanan ipler dokumalarda kullanılmaktadır. Halkın diline ‘kök boya’ olarak yerleşen doğal boyamacılıkta birçok bitki, hayvan, toprak ve madenler kullanılmaktadır. Bayat Kilim Atölyesi’nde palamut, boyalık otu (Kök boya), ceviz kabuğu, mazı, pinar, indigo, baltık çamuru iplerin boyanmasında kullanılmaktadır” dedi.
Konferans soru cevabın ardından sona erdi.
