AY VE GÜN İSİMLERİ – Kocatepe Gazetesi

Yarın nasip olursa yeni bir aya başlıyoruz. Temmuz ayına merhaba.
Peki hiç merak ettiniz mi bu günlerin ve ayların isimleri nereden geliyor. Biz merak ettik ve kısa bir araştırma ile şu sonuçları elde ettik.
Avrupa dilleri, Arapça ve İbranice’ye baktığımızda takvim aylarının isimlerinin bizim kullandıklarımızla ve birbirleri ile aynı veya benzer olduğunu görüyoruz. Türkçe’deki Mayıs’ın karşılığının İngilizce’de May olması gibi. Aslında bu durum oldukça karışık ve birçok dilde ay isimleri birbirine geçmiş durumdadır.
Mesela gün isimlerine bakalım…
Tavla oynayanlar Farsça altıya kadar saymasını bilirler (yek, du, se, cihar, penç, şeş). Yedi sayısı ise Farsçası ise ‘heft’ dir (veya hefte). Yedi günlük ‘hafta’ ismi de buradan alınmıştır. Halen Türkçe’de kullandığımız gün isimlerinin kökenlerinin neler olduklarını biliyor musunuz?
Cuma – Arapça- toplama, toplanma)
Cumartesi – Arapça- (ertesi – Türkçe)
Pazar – Farsça- (ba = yemek, zar = yer)
Pazartesi – Farsça- (ertesi – Türkçe)
Salı – İbrânice – (üçüncü)
Çarşamba – Farsça-(cehar şenbe = dördüncü gün)
Perşembe – Farsça-(penç şenbe = beşinci gün)
Günümüzde kullandığımız ay isimlerinin geldikleri yerler de karışık. Hicri takvimdeki Arabi ay isimlerinin bugün hiçbirini kullanmamamıza rağmen yine de Şubat, Nisan, Haziran, Temmuz ve Eylül aylarının isimlerinin kökenleri Arapça ve Süryanice, Kasım ayının ise Arapça.
Osmanlı döneminde kullanılan Rumi takvimdeki bazı ay isimleri şöyle:
Kanun-i Sani 11. Ay, Teşrin-i Evvel 8. Ay, Teşrin-i Sani 9. Ay, Kanun-i Evvel 10. ay
İşin daha ilginç yanı bunlardan Şubat, Nisan, Temmuz ve Eylül hemen hemen aynı telaffuzla Yahudi takviminde de yer alıyorlar. Gelin ayların isimleri ve kökenlerine bir göz atalım. Bugün kullandığımız takvimin ve ayların kökeni Roma takvimine dayanır. Roma takvimi en başta şu aylardan oluşan 10 aylık bir takvim olarak hazırlanmıştır: Martius, Aprilis, Maius, Junius, Quintilis, Sextilis, September, October, November, December. Daha sonra bu ayların en başına Januarius ve Februarius adında iki ay daha eklenmiştir ve Sextilis ayı, Augustus olarak, Quintilis ayı da Julius olarak değiştirilmiştir. İngilizce ve diğer Avrupa dillerindeki ay isimleri tamamen Latince’den alınmıştır.
Ocak = Türkçe (Kışın evlerde ateş yakılan yer)
Şubat = Süryanice
Mart = Latince (Maritus – mitolojik isim Mars’tan)
Nisan = Süryanice
Mayıs = Latince (Tanrıça Maria’nın ayı)
Haziran = Süryanice
Temmuz = Arapça / Süryanice
Ağustos = Latince (Roma İmparatoru Augustus’un adından)
Eylül = Süryanice
Ekim = Türkçe (Toprağı ekmekten)
Kasım = Arapça (Bölen)
Aralık = Türkçe (İki zaman dilimi arası)
İngilizce ve diğer Avrupa dillerindeki ay isimleri tamamen Latince’den alınmıştır.
Januarius (Janus’a ithafen) => January => Ocak
Februarius (Februa’ya ithafen) => February => Şubat
Martius (Mars’a ithafen) => March => Mart
Aprilis (Aphrodite’e ithafen) => April => Nisan
Maius (Maia’ya ithafen) => May => Mayıs
Junius (Juno’ya ithafen) => June => Haziran
Julius (Julius Caesar’a ithafen) => July => Temmuz
Augustus (Augustus Caesar’a ithafen) => August => Ağustos
September (Yedinci ay) => September => Eylül
October (Sekizinci ay) => October => Ekim
November (Dokuzuncu ay) => November => Kasım
December (Onuncu ay) => December => Aralık
Yahudi Takvimi
İbrani takvimindeki ay isimleri ve Levant bölgesi olarak adlandırılan ve Filistin, Ürdün, Suriye, Lübnan ve Irak’ı kapsayan bölgede kullanılan ve kısmen İbranice’den etkilenmiş olan ay isimleri de aşağıdaki gibidir (İbrani takvimi, Nisan’dan başlar ancak aşağıdaki listede Tevet [Ocak] ayıyla başlatılmıştır).
1.Tevet => Kanun-essani
2.Sebat => Şubat
3.Adar => Adar
4.Nisan => Nisan
5.İyar => Ayyar
6.Sivan => Haziyran
7.Tammuz => Tammuz
8.Av => Ab
9.Elül => Aylül
10.Tişri => Tısrin-ül evvel
11.Marheşvan => Tısrin-essani
12.Kislev => Kanun-ül evvel
Türklerin tarih boyunca kullandığı takvimler şunlardır:
12 hayvanlı Türk takvimi, Celâlî Takvim, Rûmî Takvim, Hicrî Takvim, Mîlâdî Takvim
12 HAYVANLI TÜRK TAKVİMİ
12 Hayvanlı Türk takvimi, Türklerin kullandığı ilk takvimdir. Türkler de zamanı belirlemek için kendilerine has 12 hayvanlı bir takvim geliştirmiştir. Burada her seneye -toplam 12- bir hayvan adı verilmiş (Sıçan, sığır, pars, tavşan, ejderha, yılan, at, koyun, maymun, tavuk, köpek, domuz) ve her 12 senelik devir için “müçe, müçö, müşel, müçöl” terimleri kullanılmıştır. Sene sayımına Türkmenler’de “yıl övürmek” (yıl çevirmek); Kazak ve Kırgızlar’da “jıl qayıruw”, “cıl sürüü” denilir.