Atatürk’ün katıldığı kongreler hangileri?

Mondros Ateşkes Anlaşması sonrasında Trakya ve Anadolu’da 31 kongre düzenlendi. Kongrelerin düzenlenmesinde göze çarpan genel amaç, halkın, varlığını korumak için çare arayışı. Çünkü Mondros ile devlet teslim olmuş, devlet otoritesi bitirilmiş, devlet halkını ve vatanını korumayı görevi olarak görmekten uzaklaşmıştır. Halk sahipsiz kaldığını yaşadıkları ile görmüş, sonrasında neler yaşayabileceğini anlamıştır. Yaşamını sürdürdüğü vatan topraklarının İngiltere, Fransa ve İtalya tarafından işgal edilerek elinden alındığını yaşamış, durumun bununla kalmayacağını, Yunanistan’a Ermenistan’a ve Gürcistan’a da toprak verileceğini haberlerden öğrenmeye başlamıştır. Gidiş bitişe doğrudur. Bu gidişi durdurmak için Türkiye’nin pek çok yerinde yerel, yöresel, bölgesel ve ulusal kongreler düzenlenmiştir. Atatürk Nutuk’ta, Mondros sonrasında düşünülen kurtuluş çarelerini açıklarken, birincisinin İngiliz himayesi istemek, ikincisinin Amerikan mandası istemek, üçüncüsünün de bölgesel kurtuluş çarelerine başvurmak olarak sıralar ve bu üçüncüsü ile ilgili şöyle tespitte bulunur: “… Bazı bölgeler kendilerinin Osmanlı devletinden koparılacağı görüşüne karşı ondan ayrılmama tedbirlerine başvuruyordu. Bazı bölgeler de Osmanlı devletinin ortadan kaldırılacağını ve Osmanlı ülkesinin taksim edileceğini bir oldubitti kabul ederek, kendi başlarını kurtarmaya çalışıyordu.” Devamında da, “Ben bu kararların hiç birisinde isabet görmedim. Çünkü bu kararların dayandığı bütün deliller ve mantıkları çürüktü, temelsizdi… O tarihte, Osmanlı devletinin temelleri çökmüş, ömrü tamamlanmıştı. Osmanlı memleketleri tamamen parçalanmıştı. Ortada bir avuç Türk’ün barındığı bir ata yurdu kalmıştı. Son mesele bunun da taksimini sağlamaya çalışmaktan ibaretti. Osmanlı devleti, onun bağımsızlığı, padişah, halife, hükümet, bunların hepsi anlamı kalmamış bir takım boş sözlerden ibaretti.” der. Atatürk bölgesel kurtuluş çarelerine yönelen eğilimler için, yani bu amaçla düzenlenen kongreler için dayanakları çürüktü, sonuca erişmeleri mümkün değildi, demektedir. Osmanlı devletinden ayrılmama amacı güden kongrelere Osmanlı devletinin çöktüğünü, ömrünü tamamladığını, padişahın ve hükümetinin yönetme gücünün bittiğini, bunların anlamı kalmamış içi boş sözler olduğunu belirtmektedir. Osmanlı devletinin ortadan kaldırılacağını ve ülkesinin de paylaşılacağını oldubitti olarak görerek kendi başlarını kurtarma yolunu tutan kongreler için de, tuttukları yolun çürük, temelsiz olduğunu, gerçekleşmesinin mümkün olamayacağını açıklamaktadır.

Atatürk gerçek kurtuluşu, Trakya ve Anadolu’daki kurtuluş mücadelesi yapma amaçlı kurulmuş tüm derneklerin bir çatı altında toplanması ile verilecek bir Millî Mücadele ile olabileceğini görmüş, Sivas Kongresi’ni bu amaçla düzenlemiştir. Milli Mücadele’de Mustafa Kemal’in ayrıcalıklı yeri de bu noktadan itibaren başlamaktadır. 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkışının öncesinde Anadolu’nun birçok yerinde işgalcilere karşı silahlı mücadele başlamış, bu silahlı mücadeleyi kurma ve yönetme amaçlı kongreler yapılmıştı. Ancak bunlar yöresel ve bölgesel çapta idi. Yöreyi veya bölgeyi kurtarma amaçlı idi. Türkiye’yi bir bütün halinde kurtarma amaçlı bir düşünce ve hareket yoktu. Bu olmayınca da her bölgenin işgalcilerin gücü karşısında kendini kurtarma gücüne erişmesi ve bölgesini işgalden kurtarması olanaksızdı. Bir örnek olarak Batı Anadolu’da 90 bin mevcutlu Yunan işgal ordusu vardı. İşgale karşı direnişi hazırlamak ve yönetmek için burada 23 Nisan 1920’ye kadar 13 kongre düzenlenmiştir. Kongrelerle, Batı Anadolu’da Yunan ordusu karşısında kurulan cepheler desteklenmiş, ihtiyaçları karşılanmaya çalışılmış, Kuvâ-yı milliye olanaklar ölçüsünde güçlendirilmişti. Ancak Kuvâ-yı milliye en güçlü zamanında 12 bin silahlı gönüllü mevcuduna erişebilmişti. Düzenli ordu olanaklarına sahip olmayan bu mevcutla, 90 bin kişilik düzenli ordunun defedilmesi, denize dökülmesi düşünülemezdi. Kurtuluş bölgesel mücadelelerle değil, ulusal bir mücadele ile gerçekleşebilirdi. Atatürk, bunu gerçekleştirmiştir, bu yolu bulmuş ve hayata geçirmiştir. Bölgesel mücadeleleri ulusal mücadeleye dönüştürmesi ile kurtuluşu sağlamıştır. Mücadelelerin ulusal mücadeleye dönüştürülmesinden önce yapılmış olan kongreler de, ulusal mücadelenin alt yapısını oluşturmuştur. Millî Mücadele döneminde düzenlenen kongreler, tarih sırasıyla ve katılan delege sayıları ile şöyledir. Atatürk’ün katıldığı kongreler bold (kalın) harflerle yazılmıştır:

Kongre Adı Tarihi Delege
1. Kars İslam Şûrası 5 Kasım 1918 ?
2. Birinci Kars Kongresi 14 Kasım 1918 ?
3. Kars İslam Şûrası Büyük Kongresi 30 Kasım-2 Aralık 1918 70
4. Birinci Ardahan Kongresi 3-5 Ocak 1919 8
5. İkinci Ardahan Kongresi 7-9 Ocak 1919 20
6. Büyük Kars Kongresi 17-18 Ocak 1919 131
7. Birinci Trabzon Kongresi 23 Şubat 1919 27
8. İzmir Büyük Kongresi 17-19 Mart 1919 165
9. İkinci Trabzon Kongresi 22 Mayıs 1919 17
10. Erzurum İl Kongresi 17-21 Haziran 1919 21
11. Birinci Balıkesir Kongresi 27 Haziran-12 Temmuz 1919 ?
12. Erzurum Kongresi 23 Temmuz-7 Ağustos 1919 56
13. İkinci Balıkesir Kongresi 26-30 Temmuz 1919 48
14. Birinci Nazilli Kongresi 6-8 Ağustos 1919 16
15. Alaşehir Kongresi 16-25 Ağustos 1919 46
16. Muğla Kongresi 18 Ağustos 1919 32
17. Sivas Kongresi 4-12 Eylül 1919 1
18. Üçüncü Balıkesir Kongresi 16-27 Eylül 1919 35
19. İkinci Nazilli Kongresi 19-23 Eylül 1919 52
20. Üçüncü Nazilli Kongresi 6 Ekim 1919 18
21. Birinci Edirne Kongresi 16 Ekim 1919 ?
22. Sivas İçin Muğla Kongresi 20-31 Ekim 1919 8
23. Dördüncü Balıkesir Kongresi 19-29 Kasım 1919 ?
24. İkinci Edirne Kongresi 15 Ocak 1920 ?
25. Oltu İslam Terakki Fırkası Kongresi 21 Şubat 1920 63
26. Beşinci Balıkesir Kongresi 10-23 Mart 1920 58
27. Lüleburgaz Kongresi 31 Mart-2 Nisan 1920 67
28. Üçüncü (Büyük) Edirne Kongresi 9-13 Mayıs 1920 236
29. Afyon Kongresi 2 Ağustos 1920 ?
30. Birinci Pozantı Kongresi 5 Ağustos 1920 75
31. İkinci Pozantı Kongresi 8 Ekim 1920 60
Kongreler listesinde önemli noktalar göze çarpmaktadır. İlk kongrenin Mondros Ateşkes Anlaşması’nın imzalanmasından 5 gün sonra, Türk ordusunun bölgeyi boşaltması olasılığına karşı, 5 Kasım 1918’de Kars’ta yapıldığı ve sonrasındaki 5 kongrenin de Kars ve Ardahan’da yapıldığı görülmektedir. Atatürk’ün katıldığı ilk kongre olan Erzurum Kongresi’ne kadar 11 kongre düzenlenmiş olduğu ve en dikkati çekenin ise Sivas Kongresi’nden sonra yani Trakya ve Anadolu’daki tüm derneklerin Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı altında birleştirilme kararından sonra da Trakya ve Batı Anadolu’da kongrelerin devam etmesi, Afyon ve Pozantı kongreleri hariç 11 kongrenin daha yapılmış olmasıdır.