Afyonlu’nun bankası Terakki Servet, Afyon’a mühim eserler bıraktı

Afyonkarahisarlıların girişimiyle İstiklâl Harbi’nden hemen sonra Afyonkarahisar’da bir banka kuruldu. Adı, Terakki Servet Bankası. Banka’yı kuran Afyonkarahisarlı büyüklerimiz. İstiklâl Harbi’nden sonra esnaf ve tüccarın ihtiyaç duyduğu parayı sağlamak için yola çıktılar. Terakki Servet Bankası’nın 1960’tan sonraki serüveninin aktörlerinden İbrahim Küçükkurt, Banka’nın nasıl çalıştığından, Afyon’a neler kazandırdığına kadar pek çok ayrıntıyı gazeteniz Kocatepe’ye anlattı. Küçükkurt, “Terakki Servet Bankası, Afyonkarahisar’a iki önemli eser bıraktı: Birincisi Ticaret ve Sanayi Odası binası, ikincisi ise ilköğretim okulu” dedi

Terakki Servet Bankası Yönetim Kurulu üyeliği yapan, Banka’nın devredilmesinden sonra da Hisarbank adıyla yürütülen çalışmaların da içinde olan İbrahim Küçükkurt, Afyonlu’nun bankasını gazeteniz Kocatepe’ye anlattı. İşte İbrahim Küçükkurt’un Banka’ya dair anlattıkları:
-Kocatepe Gazetesi: Basın Bayramı dolayısıyla verilen piknikte, Afyon’da kurulan Terakki Servet Bankası gündeme geldi. Bu bankanın hikayesi nedir?
-İbrahim Küçukkurt: Afyon Terakki Servet Bankası’nın kuruluşundan itibaren araştırdım, baktım, bilgi sahibi oldum. 1963 senesinde, Afyon Terakki Servet Bankası’nın Yönetim Kurulu üyeliğine seçildim. 4 yıl o görevi yaptıktan sonra ben ayrıldım, başka arkadaşlar geldi. Tekrar 1976-77’de Yönetim Kurulu’na seçildim. Banka devredilip de Hisarbank olduğu zaman ben yönetimdeydim. Hisarbank’ın da Yönetim Kurulu üyesi olarak Banka tasfiye edilene kadar devam ettim. 2 dönem Terakki Servet Bankası Yönetim Kurulu üyesi bir dönem de Hisarbank Yönetim Kurulu üyeliği yaptım. Banka’nın Hisarbank olması 3 Ağustos 1979 tarihinde tescil edilmiş ve Türkiye Ticaret Sicil Gazetesinde 15 Ağustos 1979’da yayınlanmıştır. Hisarbank oluşu 1979’dur. Asıl üzerinde durmamız gereken Afyon Terakki Servet Bankası’nın kuruluşudur. 1926 yılında, İstiklal Harbi’nden çıktıktan sonra Afyonlu büyüklerimiz 1 Teşrinevvel (Ekim) 1926’da bankayı tescil ettirmişler. Afyon Terakki Bankası olarak tescil ettirmişler.
-Böyle bir girişim o günler için büyük bir yatırım değil mi?
-O dönem için büyük bir yatırım. Sermayeyi 200 bin lira olarak düşünmüşler. Ancak 175 bin lirayı toplayabilmişler. Daha sonra sermaye Ticaret Kanunu’nda ‘Anonim şirketlerin sermayesi 500 bin liradan aşağı olamaz’ denildiği için sermaye 175 bin liradan 500 bin liraya çıkarılmış. 500 bin lira sermayeden 1 milyon lira sermayeye çıkarılışı 1971. 1 milyon lira çok küçük bir rakam kaldığı için 1977 tarihinde sermaye 3 milyon liraya çıkarılmış. Hisarbank olduktan sonra sermaye 100 milyon liraya çıkarılmış. 1977’de 3 milyon liraya çıkarıldığında sermayenin 3 milyon lirası da ödenmiş değil. 1 milyon lira sermaye varken, ödenmemiş sermaye 420 bin lira.
-Bankacılık faizle yürütülen bir sektör. O dönem faiz işletiliyor muydu?
-Terakki Servet Bankası’nın kurulduğu tarihlerde, yabancılara ait Osmanlı Bankası var. Ziraat Bankası var, başka banka yok. İstiklal Harbi’nden çıkılmış, ekonomide sıkıntılı bir dönem yaşanıyor. Esnafa, tüccara kredi, teminat mektubu lazım. Bunu mahalli olarak, kendi imkanlarıyla temin etmek istiyorlar. Banka kurulduğu zaman, bankadan kredi alan kişi faiz ödüyor ama ödemiyor gibi. Banka Müdürü’ne gidiyorsunuz, 500 lira alacaksınız. Banka Müdürü, size bir köstekli saat var, onu satıyor. Siz bu saati 500 liraya aldınız mı, diye soruyor. Karşı taraf, ‘Aldım’ diyor. O saati kredi alan kişi, bankaya tekrar satıyor. O dönemki faiz karşılığı satıyor. 500 liraya alınan saat, mesela 460 liraya satılıyor. Mal alım satımı şeklinde kredi alımı yapılmış oluyor.
-Yokluklar içinde bankacılık yürütülürken, sermaye nasıl artırıldı?
-Sermaye 3 milyon liraya çıktığında para toplama imkanımız olmadı. Onun için Vakıflar Bankası Afyon Şubesi Müdürü Yüksel Diler bir yiğitlik yaptı, Terakki Servet Bankası’na banka mevduatı olarak 500 bin lira yatırdı. Biz o 500 bin lirayı sermaye arttırımı için bloke ettik. Çünkü taahhüt edilen sermayenin yüzde 25’inin bankada bloke edilmesi lazımdı. Elin taşı ile elin kuşunu vurduk. Sermaye artırımına bloke ile yol açıldı. 500 bin lirayı toplamamıza imkan yok. Sermaye 1 milyon olduğu halde bunun 420 bin lirası ödenmemiş vaziyette.
-Sermaye, başından beri tam topla-nabildi mi, yoksa ufak da olsa aksaklıklar var mıydı?
-Sermaye eksikliği, bankanın kurulduğu zamandan itibaren var. Fakat bu, büyüklerimizin Afyonkarahisar ekonomisine en büyük katkısı. Fedakârlık yapıyorlar. İlk anda kâr gayesi yok. Halkın, esnafın, sanatkârın, tüccarın, kredi ihtiyaçlarını gidermek için böyle bir müessese kuruldu. Fakat enflasyon, sermayeyi eritti.
-Terakki Servet Bankası, iyi kötü yoluna devam ederken, ne oldu da satılmasına karar verildi?
-1979 yılında Terakki Servet Bankası’nın hisselerini almak için İstanbul’daki büyük firmalar teşebbüse geçti. Hepsine biz gereken ce-vabı verdik. Fakat 1979 yılında Nisan-Mayıs aylarında Libya’da müteahhitlik işi yapan Kozanoğlu-Çavuşoğlu firmasını ciddi bulduk. Terakki Servet Bankası Yönetim Kurulu üyeleri Başkan Kerim Genelioğlu, Başkan Yardımcısı İbrahim Küçükkurt, Yönetim Kurulu Üyeleri Hakkı Özsoy, Mahmut Şahin ve Yusuf Özer, firmayla pazarlığa oturduk. 3 milyon lira sermayeli bankayı 36 milyon liraya satmaya karar verdik. 36 milyon lira olmasının nedeni, bu paranın 1 milyon dolara denk gelmesi. Banka altın ile kuruldu. 50 liralık altın hissesi olana 5 bin lira verildi. 36 milyon liraya satıldı. Ortakların mağdur olmaması için alım-satım durduruldu. Ortaklar defterinde kayıtlı asıl ortaklar hisse senetleri Kozanoğlu-Çavuşoğlu firmasına devredildi.
-Böyle büyük bir satışta, Terakki Servet Bankası’nın hissedarları gelen parayı nasıl paylaştı?
-Banka, ilk olarak 50 liralık hisselerle kurulduğu için enflasyonun da bu parayı eritmesi nedeniyle ilk hissedarlara hisse başı 5 bin lira verildi. Bu hissedarlar, sermaye 175 bin iken hisse alan kişilerdi. Sermaye artırımına gidilip sermaye 1 milyon liraya çıkarılınca, bir hisse 500 lira oldu. Bu durumda 1 hissesi olana da 5 bin lira verildi. Sermaye 3 milyona çıkınca da bir hisse bedeli bin lira oldu. Bu hissedarlara da hisse başı 5 bin lira verildi. Bu dağıtımda paranın değeri de dikkate alındı.
Bankanın en büyük ortağı Afyon Ticaret ve Sanayi Odası olduğu için gelen 36 milyon liranın ortalama üçte biri Ticaret ve Sanayi Odası’na kaldı. O para ile de iki katlı eski Ticaret ve Sanayi Odası yıkılarak, şimdiki 6 katlı Ticaret ve Sanayi Odası sarayı yapıldı.
-Bir hissedarın mağdur olması mümkün değil bu anlattığınıza göre…
-Dahası var. Yönetim Kurulu üyelerinin 5 bin lira teminat yatırması kanunen zorunluluktur. Ancak Yönetim Kurulu üyelerinden iki tanesi hariç emanet alınan hisse senetlerini teminat olarak vermişlerdir. Bunlardan biri Hacı Hakkı Özsoy’un Sarraf Tevfik Büyükduman’ın hisselerini teminat göstermesidir. Ancak 1977’de sermaye 3 milyon liraya çıktığı zaman Yönetim Kurulun’un diğer 4 üyesine 5’er bin lirayı zorla yatırttım. İki sene içinde 5’er bin liraları 25 bin lira oldu. 5 bin liralık hisse alanlar, 25 bin lira kazanmış oldu iki sene içinde.
-Terakki Servet Bankası, satıldıktan sonra ismi Hisarbank oldu. Satıştan gelen paralar ortaklara dağıtıldı, bu aşamadan sonra da Ticaret ve Sanayi Odası yaptırıldı. Peki Hisarbank’ın Afyon’a başka katkısı da oldu mu?
-Hisarbank olduktan sonra Yönetim Kurulu toplantısının Afyon’da yapılmasını teklif eden İbrahim Küçükkürt ve Mustafa Akkent’in teklifi kabul gördü. Yapılan toplantıda Afyon’a bir ilköğretim okulu yapılması karara bağlandı. Askeri fabrika civarında ihtiyaç olan ilköğretim okulunun temeli 1981’de atıldı ve 8 aylık kısa bir sürede inşaatı tamamlandı. Bu okul 15 milyon liraya mâl oldu. Bunu bankanın yeni sahipleri yapmış oldu. 36 milyon hissedarlara, 15 milyon lira da ilköğretim okuluna aktarılmış oldu. 51 milyon liralık bir hizmet. 175 bin liralık sermaye ile kurulan Terakki Servet Bankası, iki tane eser bırakarak tarihe karıştı.
-Hisarbank’ın Yönetim Kurulu’nda Afyonkarahisarlı var mıydı?
-Hisarbank olmasından sonra da iki yönetim kurulu üyesi Afyonkarahisarlı ortaklardan seçildi. Ana sözleşmenin 9’uncu maddesine göre İdare Meclisi’nin 2 üyesinin Afyonlu ortaklardan olması şartı konuldu. ‘İşbu hüküm ancak bütün ortakların oybirliği ile değişti-rilebilir’ cümlesi de konuldu. 7 üyeden 2 tanesi Afyonkarahisar-lıydı.
-Böyle tarihi sayılabilecek bir banka neden kapandı?
-1982 yılı sonlarında Terakki Servet Bankası’nın Hisarbank olmasına sebep olan Kozanoğlu-Çavuşoğlu firmasının o günkü hükümetle ters düşmesinden dolayı Hisarbank tasfiyeye tabi tutuldu.
-Bütün bu anlattıklarınız doğrultusunda soruyorum. Terakki Servet Bankası ve sonrasında Hisarbank, Afyonkarahisarlılara örnek olabilir mi?
-Afyon Şeker Fabrikası’nı satıyorlar. Afyonlular, pancar ekicileri birleşir, sanayici birleşir, Afyon Şeker Fabrikası’nı satın alabilir. Sanayi, kalkınma için şart. Terakki Servet Bankası, 1926’da kurulmuş ve yürümüş. Şeker Fabrikası daha güzel olabilir, gelişebilir. Ama biz ‘Söz bizde olsun’ diyoruz. Maalesef şirketçilik yok.

Terakki Servet Bankası’nın merhum kurucuları:
Afyon halkından tüccar Tiryakizade Hacı Bekir Ağa,
Mıllıkoğlu Hacı Süleyman Ağa, Fehmioğlu Hafız Süleyman, Kemalzade Ragıp Efendi, Çorullu Hacı Osman, Mıllikoğlu Ali Ağa, Tiryakizade Ömer Lütfi Efendi, Yahya Beyzade Hacı Bey, Aşkarzade İbrahim Efendi, Hacı Mehmedin Hasan Ağa, Meydanzade Hacı Ali Efendi, Eczacı Abdullah Sadri Efendi, Esatzade İbrahim Efendi, Acemoğlu İbrahim Ağa, Bursalıoğlu Kunduracı Hüseyin Efendi, Kemalzade Nuri Efendi, Avcızade Muhittin Efendi, Yahya Beyzade Şükrü Efendi, Kaymakçıoğlu Yağcı Şükrü Ağa, Turunçzade Ahmet Bey, Genelizade Hacı Halil Felahi Efendi, Çarkacızade Mehmet Remzi Efendi.

Haber: Murat Arısoy