1872 yılında ibtidai mektepler açılmaya başlanmış, 1879’da Mekatib-i Sıbyaniye ve Mekatib-i ibtidaiye olarak ikiye ayrılmış, bu uygulama usûl-ü atîka ve usûl-ü cedîde olarak uzun süre devam etmiş ancak 1882’de sıbyan mektepleri ibtidaiye dönüştürülmüştür. (Bk. tablo: ). Karahisar-ı Sahib’de bu okullardan birisi İhtizap-zâde mektebidir. 1865 yılından önce sıbyan mektebi olarak açıldığı anlaşılan okul, daha sonra ibtidaiye dönüşmüştür.
1. Çırak Mekteb-i İbtidaisi
Çırak Mektebi 1907 yılından önce açılmış olmalıdır. Bu tarihte okulda öğretmen olarak Muallim-i Evvel Bekir Efendi ve Muallimi-i Sânî Hüseyin Efendi görülmektedir22. Yeni Cami yakınındaki Kasaplar İçi mevkiinde idi. Yanan mektebin son muallimi Evliyâ Hoca-Bekir Efendidir23.
2. Gedik Ahmet Paşa Mekteb-i İbtidaisi
II. Sultan Abdülhamit’in maarifleşme hareketine önem vermesi üzerine Mutasarrıf İbrahim Sırım Bey öncülüğü ile Gedik Ahmet Paşa Külliyesi’nin fırın evi ve mezarlık yerine H. 1301/M. 1883-1884 yılında ahşap olarak yaptırılmıştır24. Ömer Fevzi Atabek, aynı okulu kasdederek isminin İmaret-Halil Efendi Mektebi olduğunu; Okulun yeri Gedik Ahmet Paşa’nın Aşhânesi olup, yıkıldığını ve 1884’de ahşap olarak yeniden yaptırıldığını; 1885’te de açıldığını belirtmektedir25. Halil Efendi, okul yapılırken ya emeği geçenlerden veya okulun müderrislerinden biri olmalıdır. 1302/1884-5 salnamesinde “Afyonkarahisar merkezinde bulunan Gedik Ahmet Paşa Camii etrafında bulunan mahalli eşraf ve öğretimi seven ve yardım edenler tarafından yeni ve modern bir okul inşa edilerek bu okula yeni usule göre, öğretim yapacak bir Muallim-i Evvel ve bir de muallim-i sâni tayin ile tedrisatına devam ettirilmektedir26” şeklinde bilgi verilmektedir. Sonuç olarak verilen bilgilerden ve yapım kitabesinden okulun 1884’de açıldığını söyleyebiliriz.
Aşağıda sunduğumuz Bidâyet (Asliye) Mahkemesi Hâkimi, Şair Mehmet Mekkî, okulun yapım kitabesinde maarifleşme harekâtına şöyle değinmiştir:27
Cenâb-ı Hazret-i Abdülhamîd Han kerem fermâ
Hemîşe mülkünü ihyâya eyler sây-ı bi-hemtâ
Vatan evlâdına tahsîl içün bir tarîk açdı
Usûl-i ders-i tehlîl eyledi ol madâlet pîrâ
Maârif buldu rev-nâk sayesinde ol kerem-kârın
Nice mektepler açdı Şehr-i yâr-ı ârif u dânâ
Melâik-i menkıbet-i fâruk-ı haslet evliyâ sîret
Şehen şâh-ı mu‘azzam pâdişah müserret-i ârâ
Bu emr hayra sarf-ı himmet itdi Mîr İbrahim
Muvaffak ide her emr-i mühimde Hazret-i Mevlâ
Ulûmun kadrini ehl-i ma‘ârifdir iden takdîr
Ziyâ-ı şemsden bahs olsa bulmaz çeşm-i nâ-binâ
Murassâ söyledim itmâmına târihin Mekkî
Müzeyyendir olundı İbtidâ’î Mektebi inşâ
Sene 301
KAYNAK
22 SVH., 1325, s. 516.
23 Atabek, age., s. 181.
24 Gönçer, age., II, s. 80.
25 Atabek, age., s. 194.
26 Osmanlı Salnamelerinde Afyonkarahisar, s. 74.
27 Kitabe Afyon Türk İslâm Eserleri Müzesi Envanter 1380’de kayıtlıdır. (Devam Edecek)