Nöbetçi Eczaneler
Karahisâr-ı Sahib Sancağı’nda Selçuklu dönemine ait iki medrese görülmektedir. Bunlardan, kaza merkezindeki Hisar Ardı-Alaaddin Medresesi’nin 1233 yılında açıldığı tahmin edilmektedir. 1528 yılında günlük 20 akçeli bir medrese olduğu anlaşılmaktadır. Çay Nahiyesindeki Ebül-Mücahid Yusuf bin Yakub Medresesi 677/1278-1279 yılında açılmıştır. 1528 yılında günlük 15 akçeli bir medresedir.
Osmanlı dönemi medreselerine geçmeden önce, XVI. yüzyılda Karahisar-ı Sahib’in demografisi, sosyal yapıdaki Müslüman ve azınlıklar hakkında şöyle bir değerlendirme yapabiliriz: 1530 yıllarında Karahisar-ı Sahib sancağı merkez kazasında yaklaşık 28.151 Müslüman, 371 Ermeni, 75 Yahudi bulunmaktadır. Diğer kazalarda ise bu tarihte azınlık nüfusu görülmemektedir1. Sancağın genel nüfusu ise 91.204’tür.
Bu dönemde, merkez kazada 1.Hisar Ardı, 2.Timurtaş-zâde Umur Bey (Alaca), 3.Çerçi Turgud-Ot Pazarı, 4.Taş-Gedik Ahmet Paşa, 5.Fazlullah Paşa, 6.Çay-Alaaddin isimlerinde altı medrese bulunmaktadır.
XVI. yüzyılda Karahisar-ı Sahib’in yaklaşık nüfusu ve Medrese Sayısı.
| Kazanın Adı | Türk Nüfusu | Gayr-i Müslim Nüfusu | Toplam Nüfus | Medrese Sayısı |
| Karahisar | 28.151 | 446 (Yahudi 75, Ermeni 371) | 28.597 | 5 |
| Bolvadin | 11.057 | – | 11.057 | 1 |
| Sandıklı | 20.835 | – | 20.835 | – |
| Şuhut | 18.514 | – | 18.514 | – |
| Barçınlı | 12.201 | – | 12.201 | – |
| Toplam | 90.758 | 446 | 91.204 | 6 |
Evâsıt-ı Cemâziye’l-evvel 934/2-12 Şubat 1528 tarihli kayda göre, Karahisâr-ı Sahib merkez kazada dört, Bolvadin-Çay Kazasında ise bir medrese görülmektedir. Bunlar içerisinde Ahmet Paşa Medresesi, 30 akçeli olarak birinci sırada yer almaktadır. Bunu, 20 akçeli Hisar Ardı, 15 akçeli Çay, 14 akçeli Fazlullah Paşa ve 13 akçeli Ot Pazar medreseleri takip etmektedir2. Ancak buradaki kayıtlara Umur Bey Medresesi’nin dahil edilmediği anlaşılmaktadır. Bu tarihte, her halde Umur Bey Medresesi’nin müderris kadrosu boş olsa gerektir. Fatih Medreselerinin yapılmasından sonra medreselerin payeleri müderrislerin aldıkları günlük ücrete göre yirmi, yirmi beş, otuz, otuz beş, kırk, kırk beş ve elli akçeli olarak değerlendirilmesine3 göre Karahisâr-ı Sâhib’deki medreselerin ilk ve orta dereceli oldukları anlaşılmaktadır. Belirtilen medreselerdeki müderrislerin görev süreleri ise yaklaşık bir yıl ile üç yıl arasında değişmektedir. Bu medreselerin müderrisleri, görev süreleri ve günlük olarak aldıkları ücret şöyledir:
| Medresenin adı | Müderrisi | Görev yaptığı süre | Günlük ücreti |
| 1. Medrese-i Ahmet Paşa | Mevlâna Muhyiddin | bir yıl bir ay | 30 akçe |
| 2. Medrese-i Fazlullah Paşa | Mevlânâ Yahya | sekiz ay | 14 akçe |
| 3. Medrese-i Hisar Ardı | Mevlânâ Abdülkerîm | üç buçuk yıl | 20 akçeli |
| 4. Medrese-i Ot Pazarı(4) | Mevlânâ Ali | bir yıl iki ay | 13 akçeli |
| 5. Medrese-i Çay | Mevlânâ Hasan | iki yıl dört ay | 15 akçeli |
[1] Turan Gökçe Ot Pazarı Medresesi’ni Un Bazarı Medresesi olarak okumuştur. Bk. agm, s. 170.
İncelememizde, Karahisar-ı Sahib kaza merkezindeki medreselerden bir kısmının açılış ve kapatılış tarihi yahut medresenin yıkılış tarihi hakkında kesin bir tarih tespit edemedik. Ancak medreselerin eğitime açık olduğu tarihlerden yola çıkarak ne zaman açıldığını ve kapatıldığını belirttik. Medreselerden Alaaddin ve Çay’daki Ebül-Mücahid Yusuf bin Yakub Medreseleri Selçuklu dönemine; diğer medreseler ise Osmanlı dönemine aittir. Tespit edilen bütün medreselerin vakıf oldukları görülmektedir. Medreselerin giderleri için bu vakıflardan aylık yahut yıllık olarak bir değer takdir edilmiştir.
KAYNAK
1 438 Numaralı Muhasebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530), II, Ankara 1994, s. 27-30. Yaklaşık nüfus şöyle tesbit edilmiştir: Hane + muaf hane x 5= çıkan sonuç + mücerret + kara= toplam nüfus.
2 Gökçe, agm, s. 166-171.
3 Akgündüz, age., s. 228; İhsanoğlu, agm, s. 238-239.
4 Turan Gökçe Ot Pazarı Medresesi’ni Un Bazarı Medresesi olarak okumuştur. Bk. agm, s. 170.
