AFYONKARAHİSAR’DA EĞİTİMİN TARİHİ-8

2. Aksaray Mektebi
Aksaray Mahallesi’nde, Aksaray Camii önünde bulunan mektep iki katlı idi. Binanın üst katı mektep, alt katı mahzen olarak kullanılıyordu. Okulun son hocası, Hacı Emin oğlu Mehmet Efendi idi13.
3. Aynîoğlu Mektebi
Aynîoğlu Mahallesi’nde, aynı adlı câminin bitişiğinde idi. Son hocası, Yahya Efendi oğlu Hâfız Musa Efendidir. Bu mektep de yıkılmıştır14.
4. Bey-Abdülbâki Ağa Mektebi
Bey Mektebi hakkında açıklayıcı bir bilgi bulunamamıştır. Mektebin ismi Süleyman Gönçer notlarında zikredilmektedir. Gönçer’e göre Abdullah Çavuş oğlu Hacı Abdülbâki Ağa tarafından İmaret Mahallesi’nde H. 1153/M. 1740 yılında yaptırılmıştır. 12 Mart 1906 tarihinde yıkılarak arsası İmaret bahçesine katılmıştır15. İncelemelerimizden Hacı Abdülbâki Ağa ismini Yeni Cami Mektebini açan, vakfını kuran Abdi Ağa oğlu Hacı Abdülbâki Ağa tespit edilmiştir ki onun mektebi 1711 yılından bir müddet sonra açılmıştır. Bey Mektebi muhtemelen Yeni Cami Mektebidir.
5. Fakih Paşa Mahallesi/Cürcânî/Mahkeme Mektebi
Şeyh El-Hâc Recep Efendi’nin 24 Ramazan 1111/15 Mart 1700 tarihli terekesinde Hacı Maden-zâde Hacı Mustafa Mektebi vakfına 40 kuruş borcu olduğu kaydedilmiştir16.
Fakih Paşa Mahallesi’nde aynı adla anılan mescidi’nin içerisine açıldığı düşündüğümüz mektep17, muhtemelen Fakih Paşa (İshak Fakih) tarafından açılmıştır. Fakih ismi, mahalleye ad olduğu kadar mahalledeki mescitle mektebe ad olmuştur. Diğer taraftan mescit ve mektep mahkeme adıyla da anılmaktadır18. Süleyman Gönçer, Hacı Mustafa Mektebi hakkında bilgi verirken Fakih Paşa Mahallesi’nde olan Ot Pazarı sokağında Cürcani Seyit-zâde (Sinanzâde?) Hacı Ömer tarafından H. 1094/M. 1682 yılından önce yaptırılmış olmalıdır19 demektedir. Burada iki husus vardır. Cürcânî ve Hacı Mustafa Mektepleriya aynı okuldur. İki adla da anılmaktadır. Yahut ayrı ayrı okullardır. Önceki ve şu anki çalışmamızda bu okulların ayrı eğitim kurumları olduğu düşünülerek ayrı ayrı ele alınarak incelenmiştir20.
Ömer Fevzi Atabek, mektebin yeri hususunda Fakih Paşa Mahallesi’nde, CürcaniCâmisi’nin kadınlar yeri olduğunu zikreder. Son hocası, Aba Kavuk Hâfız Ahmet Efendidir21.
Arşiv kayıtlarından şimdilik kırıntı bilgilere sahib olduğumuz mektebin vakfı hakkında şu bilgilere ulaşılmıştır:
Zâviye Mahallesi’nden vefat eden Leblebici Abdullah oğlu Hacı Osman’ın 19 Nisan 1877 tarihli terekesinden anlaşıldığına göre, vefatından önce yaptığı vasiyette, Mahkeme Mektebi için bin kuruş verilmesini istemiştir22.
3 Zilkade 1321/21 Ocak 1904 tarihinde Fakih Paşa Mahallesi’nden bazı kişiler mahkemeye başvurarak, Fakih Paşa Mahallesi Mescidi ile sıbyan mektebine ait para vakfının işlerini takip edecek bir mütevellisinin olmadığı, vakfın işlerini takip edecek bir mütevelli görevlendirilmesini talep etmişlerdir23. Aynı yıla ait bir mahkeme kaydından Fakih Paşa Mescidi ve Sıbyan Mektebi vakfına ait İplikçiler içinde bir dükkânı bulunmaktadır24. Bu dükkânın ne zaman ve kim tarafından vakfedildiği ise tespit olunamamıştır.
Çakırköyü Mektebi
Tersane-i Âmire Emini Seyyid Mehmet Atâullâh Efendi, Çakır köyü camisi için 25 Muharrem 1234 tarihli vakfında bir Mushaf-ı şerif, üç cilt Âmentü Şerhi, üç Birgivî Risalesi Şerhi, üç cilt İlmihal, üç cilt Tecvid ve üç cilt Namazın Şartları adlı kitapları da vakfetmiştir. Bu kitapları camide imam olanlar aracılığıyla mektepte ihtiyaç sahibi talebelerce okunarak hayır duası etmelerini istemiştir25.
Çavdarlı Köyü Mektebi
Çavdarlın Köyü Mektebi’nin 1885’li yıllarda yapıldığı anlaşılmaktadır. 1885 yılında vefat eden Baltaoğlu Hacı Halil bin Hacı Yusuf, sağlığında malının 1/3’ünü köyün cami ve çeşmesi, köyün içinde dört, dışında bir adet kuyunun tamiri, kabristanının etrafına taş duvar çekmek, köye ayrıca bir çeşme yapmak, kız ve erkek çocuklar için köye bir mektep yapılmasını vasiyet emiştir. Yeniden yapılan mektebe ve halka açık çamaşırhane tamirine 2820 kuruş olmak üzere toplam 22726 kuruş harcanmıştır.Bu husus 11 Şevval 1302/24 Temmuz 1885 tarihinde kayıt altına alınmıştır26. (Devamı Var)

KAYNAK
13 Atabek, age., s. 182.
14 Atabek, age., s. 181.
15 Gönçer, age., II, s. 78.
16 AŞS, nr. 526, vr. 15b/68.
17 Önceki çalışmamızda (Vakıf Eserleri, s. 278), Fakih Paşa Medresesi’nin mektebe dönüşmüş olabileceğini söylemiştik. (TT. KKA, TD 575, vr. 13a)ya dayanarak Afyonkarahisar’da açıldığını sandığımız medresenin Kütahya’da olduğu kanaati artmıştır.
18 Bk. Vakıf Eserleri, s. 133;AŞS,nr. 605, s. 116/174 .
19 Gönçer, age., II, s. 73.
20 Bk. Vakıf Eserleri, s. 262, 265.
21 Ömer Fevzi Atabek, Afyon(Vilâyeti)Tarihçesi, (Haz. Turan Akkoyun), Afyon 1997, s. 182.
22 AŞS,nr. 605, s. 116/174.
23 AŞS, nr. 635, s. 62/85.
24 AŞS,nr. 635, s. 129/170.
25 VGMA, Vakfiye Defteri, nr. 580, s.100/63; nr. 631, s. 134/99.
26 AŞS,nr. 649, s. 319/367.