AFYON’DAKİ SANAYİ YATIRIMLARI

Afyon Çimento Fabrikası yıllardan beri şehrimizin en önemli gelir kaynaklarından birisidir. Çimento Fabrikası nedeniyle Afyon da, Afyonkarahisarlılar da çok şey kazanmıştır. Kaybettikleri de belki vardır ama artılarla, eksileri yan yana koyduğumuzda artılar fazla gelecektir.
Çimento Fabrikası şehir merkezinden taşınıp, Halımoru Köyü yakınlarındaki yeni yerine giderken özel sektör tarafından şehrimize muazzam bir yatırım yapıldı. Çimento Fabrikası’nı Fransız Set Grubu’ndan satın alan Sabancı Grubu Halımoru sırtlarındaki yeni fabrika için yaptığı 165 milyon dolarlık yatırım Afyonkarahisar tarihinde özel sektör tarafından ile yapılan en büyük yatırım olma özeliğini kazandı. Ne yazık ki bu büyük tesisin bu günlerde inşaat sektöründeki kriz nedeniyle üretimini durdurduğunu, önümüzdeki günlerde personel sayısında azaltmaya gideceğini duyuyoruz.
***
Öte yandan Çimento Fabrikası’nın şehrin ortasında eski alanında, yeni yeni inşaatlar yükseliyor. Milsapark firmasının temel atma töreni ile ilgili haberleri gazetemizde okumuş olmalısınız.
Eski Çimento Fabrikası, yeni çimento fabrikası, üretim, istihdam derken bir dostumuzun geçtiğimiz günlerde bize ulaştırdığı bir tez ödevi aklımıza geldi. Afyonkarahisar yerel basınında 1950’li yıllarda sanayi yatırımları ile ilgili olarak yer alan haberler derlenmişti bu tez ödevinde.
Yerel basının önemine her fırsatta, her ortamda işaret ediliyor. Biz de bu işaretlere köşemizde yer vermeye çalışıyoruz. Yerel basının bulunduğu memlekette, özellikle tarihi güvenilir bir şekilde kayıt altına almak açısından büyük önem taşıdığı aşikardır.
Bakın 1950’li yıllarda Afyonkarahisar yerel basınında sanayi yatırımları ve şehrin gelişimi adına neler yazılıp, neler gündemde tutuluyormuş. Bunları okuyup ta yerel basını baltalamak, yerel basına geçmişten bugüne emek verenleri, kalem oynatanları unutmak ne mümkün?
Böylesi bilgileri bugün internet ortamında bulamayacağımız gibi, gelecekte de, yeni nesiller bugünleri “milli ve yerli” yerel basından okuyup öğreneceklerdir. Hatırlatalım istedik.
Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünün Tarih ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezinin konusu “Yerel Basına göre Afyonkarahisar (1946-/1960). Yazarı Ünzile Sivri…
Araştırmada kullanılan materyal 1946-1960 yılları arasında çıkan Afyonkarahisar’ın yerel gazeteleri ve dergisidir. Yapılan basın taraması sonucunda elde edilen veriler ışığı altında şehrin siyasal, iktisadi, sosyal, kültürel yapısı değerlendirilmeye çalışılmış. İşte o yılların Afyon basınından, Afyon’daki sanayi yatırımları:

ÇİMENTO FABRİKASI YAPILMASI İÇİN 1 MİLYON TL TOPLANMIŞTI

1950’den sonra Afyon’da fabrikalar, imalathaneler ve şirketlerin kurulmasında artış olmuştur. Yerel basında da bu konudaki haberlerde artış olmuştur (Demirdelen, 2008: 237). Çimento Fabrikası: 2 Şubat 1953’de çimento fabrikasının kurulması için bir milyon lira toplanmıştır. Çimento fabrikasının, ham maddeleri tespit edilmiş ve hatta bazı büyük inşaat firmaları ile temasa geçilip anlaşmaya varılmıştır. Fabrikanın kurulması için gereken paranın Milli Bankalar ve Dünya Kalkınma Bankası’ndan temin edilmesi için bir heyet halinde Ankara’ya gidilmiştir. Adnan Menderes, Afyon heyetini vekiller heyeti toplantı salonunda kabul etmiştir. Bankalardan ve bu ile ilgili yardım fonlarından gerekli sermaye temin edilmiştir (Çimento Fabrikası Kurulurken, Demokrat Afyon, 02.02.1953). Bu arada belediye mühendisi İsmail Gürel, kurulacak çimento fabrikasına gerekli enerjinin Burdur’da kurulmakta olan hidroelektrik santralinden temininin çok ekonomik olabileceğini, bunun araştırılmasını söylemiştir. Adnan Menderes, bu fikri ilgiyle karşılamıştır (Çimento Fabrikasına Enerji, Demokrat Afyon, 03.02.1953). 1954 yılında, Çankaya’daki köşkte Afyon milletvekillerinden Arif Demirer’i kabul eden Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Afyon’a geleceğini ve çimento fabrikasının temellerini atacağını söylemiştir (Sayın Reisicumhurumuz Çimento Fabrikasının Temelini Atma Merasimi İçin Şehrimize Teşrif Edecektir, Demokrat Afyon, 10.05.1954). Çimento fabrikası temel atma hazırlıklarını yerinde araştırmak ve eksikleri tamamlamak üzere Afyon’a gelmiş bulunan Umum Müdür Orhan Kobat, incelemelerini tamamladıktan sonra Ankara’ya hareket etmiştir (Çimento Sanayi Umum Müdürü Orhan Kobat Şehrimizde, 14 Mayıs, 26.08.1954). Türkiye’nin kalkınmasında büyük rolü olan çimentonun geniş bir sanayisini kurmak, çimento üretimini arttırmak üzere hükümetin yeni programla inşasına karar verdiği çimento fabrikalarından birincisinin temeli Çorum’da atılmıştır. Türkiye Çimento Sanayii Şirketi il mahalli sermayedarların katılımları sonucunda kurulmakta olan bu fabrikaların ikincisinin temeli de Afyon’da atılması kararlaştırılmıştır. Afyon’da 19. çimento fabrikası 25 Nisan 1954 tarihinde resmen kurulmuştur (Afyon Çimento Fabrikası İnşaatına Başlanıyor, Demokrat Afyon, 10.09.1954). Çimento fabrikasında, eksikler tamamlanarak fabrikanın Eylül 1957 yılında törenle faaliyete başlayacağı yerel basında belirtilmiştir (Çimento Fabrikası Eylül İçinde Açılacak, Sebat, 19.08.1957).

TRAVERS, MALT VE DİĞER FABRİKALAR

Travers Fabrikası: Demiryollarında, üzerine rayların yerleştirildiği enine konulmuş belli kalınlıkta ağaç, demir ya da beton parçalarından her birine travers denilmiştir. Şubat 1959’da Afyon’da bir travers fabrikası kurulması kararlaştırılmıştır. Ankara’da Devlet Demir Yolları genel müdürlüğünde Afyon’da bir beton travers fabrikasının kurulması ile ilgili olarak bir Alman firma ile anlaşma imzalanmıştır. 1960’da işletmeye açılacak olan fabrikada 200 bin beton travers imal edileceği söylenmiştir. Devlet Demir Yolları’nın ihtiyacının ise 600 bin travers olduğu belirtilmiştir (Şehrimizde Bir Travers Fabrikası Kurulacak, 14 Mayıs, 02.02.1959).
Malt Fabrikası: Çimlendikten sonra kurutularak filizleri ayıklanmış durumda bulunan, bira yapımında kullanılan arpaya malt denilmiştir. 1947 yılında malt fabrikasının Kütahya yerine Afyon’da açılması için yerel basın büyük gayret göstermiştir (Malt Fabrikası Afyon’da Açılmalıdır, Haber, 19.05.1947). Tekel Bakanlığı tarafından kurulacak olan malt fabrikasının Kütahya’da mı Afyon’da mı kurulmasının uygun olacağı ile ilgili haberler yerel basında yer almıştır. Afyon’da fabrikanın kurulması üretimi kolaylaştırma, maliyeti ucuzlatma bakımından uygun olacağı gibi işsizliği de biraz azaltacağı düşünülmüştür (Malt Fabrikasının Afyon’da Kurulması Muhtemel, Haber, 11.08.1947). Malt fabrikası 1973 yılında Anadolu Efes tarafından, Afyon’da açmıştır (www.anadoluefes.com.tr, 2017).
Yağ Fabrikası: 1958 yılında özel teşebbüsle Oruçoğlu Yağ Fabrikası’nın, kurulması kararı alınmıştır. Fabrikanın haşhaş, susam ve ayçiçeğinden yağ imal edeceği söylenmiştir (Şehrimizde Bir Yağ Fabrikası Açılıyor, Demokrat Afyon, 14.08.1958). Fabrika 1968 yılında açılmıştır (www.orucogluyag.com.tr, 2017).
Afyon Sanayi ve Ticari Kalkınma Anonim Şirketi: 1955 yılında Afyon’un iktisadi kalkınmasını sağlamak amacıyla Afyon milletvekili Rıza Çerçel’in gayretleri ile Afyon Sanayi ve Ticari Kalkınma Anonim Şirketi adlı bir şirket kurulmuştur. Şirketin sermayesi 600 bin lira olup kurucuları şunlardır: Rıza Çerçel, Bekir Erkoşar, Celal ve Ömer Özpınar, Sümer ve ortakları, Hamdi Özkara, Abdullah Alimoğlu, Abdurrahman Helvacıoğlu, Hüseyin Helvacıoğlu, Şevki Özkan, Faruk Tezcan, Necati Beşkardeşler, Nahit Akyonus ve Mehmet Uğur’dur (Şehrimizde Yeni Bir Şirket Kuruluyor, 14 Mayıs, 14.03.1955).
Sanayi Çarşısı: 1957 yılında mezbahane karşısına sanayi çarşısı kurulmasına karar verilmiştir. Mezbahane karşısında bulunan tarlalar belediye tarafından istimlak edilmiştir. Bu saha parsellenmiş ve 141 parçaya ayrılmıştır. Belediye bu parçaları, sanayi işinin ehline satacak ve buralarda yalnız sanayicilerin bulunacağı haberi yerel basında yer almıştır (Mezbahane Karşısına Sanayi Çarşısı Kurulacak, Sebat, 19.07.1957).
Tabaklık (Debbağlık): Deri işlemeciliğine tabaklık (debbağlık) denilmiştir. Eskiden beri Afyon’da tabaklık vardır (Demirdelen, 2008: 243). Eskiden bu sanat Afyon’da daha çok revaçta olup biri Gedik Ahmet Paşa İlkokulu civarında diğeri Taci Ahmet Mahallesi’nde bulunmak üzere iki yerde tabakhaneler vardır. Sonradan nedense bu sanata rağbet azalmıştır. Yalnız bir ara Hüseyin Sümer, bu işi fabrikalaştırmıştır. Sonra o fabrika imalathane gibi çalışmaya başlamıştır (Tabaklık (Debbağlık), Sebat, 30.10.1957).