Afyon yöresel yemekleri

Afyon mutfağına özgü yemekler, yemek gruplarına göre aşağıdaki gibi sayılabilir:

Çorbalar (Sakala Çarpan, Toğga, Göce Tarhanası vb.)
Et yemekleri (Bütüm Et, Ramazan Kebabı, Paçık, Duvaklı vb.)
Sebze yemekleri (Patlıcan Böreği, İlibada Dolması, Patlıcan Musakka, Pırasa Musakka, Maydanoz Musakka, Kabak Musakka, Düğülü Yaprak Dolması, Ekşili Bamya vb.)
Hamur işleri (Arabaşı, Ağzı Açık, Bükme, Haşgeşli Börek, Ocak Bükmesi, Katmer, Cızdırma, Öğme vb.)
Pilavlar (Özbek Pilavı, Haşhaşlı Bulgur, Mercimekli Bulgur) – Tatlılar ( Ekmek Kadayıfı, Fırma Baklavası, Kaymaklı Şeker, Güllaç vb.) – Salatalar (Afiyan Salatası)
Turşular (Salatalık, Lahana, Biber, Kelek vb.)
Kompostolar (Vişne, Erik, Elma, Kayısı vb.)

Afyon yöresel yemek kültüründe yemekler alışılagelmiş menüden farklı olarak sunulur. Meydan sofralarında toplu yenen bu yemeğe “sıra yemeği” adı verilir. Sıra yemeğinde yemek çeşidi, verilen davetin özelliğine göre 10-15 çeşit yemekten 40 çeşit yemeğe kadar çıkabilmektedir. Sıra yemeğinde verilen yemeklerin fazla sayıda olmasının yaratacağı sindirim sorunlarını gidermek amacıyla yemeklerin sonunda Bamya (bamya çorbası) verilmesi Afyon yemek kültürünün önemli bir farklılığıdır.

Afyon’un yöresel yemekleri, Afyon’da görülen yemekli toplantılar ve davetler arasında aşağıdakiler sayılabilir;

Doğum daveti,
Ölüm yemekleri,
Sünnet düğünü ve daveti,
Hacı daveti,
Zinardı daveti,
Oğlan kınası daveti,
Güveyi koyma daveti,
El öpme ve çeyiz indirme daveti,
Gezekler.
Bu davetlerde, davetin özelliğine göre misafirlere farklı sunumlar yapılmaktadır.

Doğum Daveti: Yakın akrabalardan gelen yemeklerle yapılır. Ad koyma davetinde de yemekler akrabalar tarafından getirilir. Doğumda misafirlere ikram edilen sıra yemeklerine “Takım”, bu işe “Takım Düzme” denir. Doğum takımında Çorba, Palize, Kaymak, Tavuk veya Et, Çörek ve Meyve bulunur.

Ölüm Yemekleri: Doğum davetinde olduğu gibi, yemekler yakın dost ve akrabalar tarafından hazırlanır. Yakın akrabalar ve komşular sıra yemeği hazırlarken, uzak olanlar börek ve hoşaf gönderirler. Sıra yemeğinde Çorba, Kebap, Musakka, Dolma, Güllaç, Bamya ve Börek bulunur.

Sünnet Düğünü ve Daveti: Afyon’da düğünlerde yemekleri aşçılar yapar. Sünnet düğününde diğer davetlerden farklı olarak sıra yemeği yerine pilav üstü et veya Özbek Pilavı, Hoşaf, Börek, Tatlı veya mevsimine göre Meyve, Bamya ikram edilir. Afyon’da nişan ve düğünlerde “sıra yemeği” olarak; Çorba, Çifte Hindi, Paça, Elma Tufanesi, Patlıcan Musakka, Tencere Kebabı, Muhallebi, Yalancı Dolma, Güllaç Dolması, Tavuk Yahnisi, Börek, Erişte Baklavası, Bamya, Pilav ve Hoşaf ikram edilir. Görüldüğü gibi, sofraya tam on beş çeşit yemek gelmektedir. Bu yemekler arasında dört çeşit et yemeği, dört çeşit tatlı olması kurallaşmıştır. “Yemek Kurtarma” adı verilen yemeklerin sofraya geliş sırasını düzenleme işini aşçı yardımcısı üstlenmektedir.

Hacı Daveti: Hacca gitmeden önce veya geldikten sonra yakın akraba ve dostların davet edildiği davette, aynen sünnet düğününde olduğu gibi Pilav, Börek, ve Hoşaf sunulur. Nadir olarak “Sıra Yemeği” ikram edilir.

Zinardı Daveti: Nişandan sonra oğlan evinin kız evine gelip kayınvalidenin ve kız tarafının takı takması münasebetiyle yapılan davettir. Afyon adetlerine göre oğlan ve kız taraflarının nişan için birbirlerine kıyafet almalarına “Esbap Düzme” denir. “Esbap Düzme”de alınan kıyafetler nişan gecesi sini (tepsi) içerisinde, gelenlere gösterilir. Bu davet de nişan gecesinin ertesi günü yapıldığından Zinardı Daveti olarak adlandırılır.

Oğlan Kınası Daveti: Oğlan kınası, oğlan evinde, oğlan ve arkadaşlarının düzenledikleri bir eğlencedir. Oğlan askere giderken de böyle bir davet verilir. Sıra yemeğinin yanı sıra meze çeşitleri ve içki de sunulur. Oğlan kınası davetinde, Pirinç Çorbası, Bütüm Et, Patlıcan Musakka, Yalancı Dolma, Kaymaklı Ekmek Kadayıfı veya Baklava ve son olarak Bamya getirilir.

Güveyi Koyma Daveti: Bu davete kız tarafından kimse katılmaz. Oğlan tarafının yaşlıları ve oğlanın sağdıcının bulunduğu bu davette “sıra yemeği” sunulur.

El Öpme ve Çeyiz İndirme Daveti: Afyon davetleri içinde yemek çeşidi olarak en iddialı davetler el öpme ve çeyiz indirmedir. “El öpme daveti” kız evi tarafından, “Çeyiz indirme daveti” oğlan evi tarafından yapılır. Her iki davette de yemekler aşçı tarafından hazırlanır. Davetlerde sıra yemeği sunulur. Sıra yemeğinde Pirinç Çorbası, Bütüm Et, Musakka, Muhallebi, Paça, Nohutlu Tavuk Yahnisi, Baklava, Bamya, Taze fasulye veya bunun yerine küçük tabaklara kapanmış pirinç pilavı, Mevsimine göre meyve bulunur. El öpme ve çeyiz indirme davetlerinde en az üç çeşit et yemeği, üç çeşit de tatlı vardır. El öpme davetinde kız evi yukarıda sayılan yemeklere ilave olarak Yahni, Börek, Pilav, hHoşaf, Muhallebi, Güllaç Dolması v.b. yaklaşık 40 çeşit yemek ve tatlı ikramında bulunabilmektedir. Afyon’da yukarıda sayılan davetler dışında Ramazan davetleri, hıdrellez davetleri, asker davetleri, bayram davetleri ve gelin davetleri de vardır. Bu davetlerde verilen sıra yemekleri içinde Çorba, Kebap, Musakka, Dolma, Muhallebi, Taze Fasulye, Tatlı (Ekmek Kadayıfı, Baklava) ve Bamya sunulur.

Gezekler: Afyon’un sosyal hayatında önemli yeri olan gezekler, çok yönlü bir dayanışma ve yardımlaşma faaliyeti olarak günümüzde de sürmektedir. Günümüzden elli altmış yıl önce gezeklerin çoğu yemekli olarak yapılırdı. Eski Afyon gezeklerinde sıra yemeği olarak Pirinç Çorbası, Bütüm Et, Musakka (Nohutlu kabak ve patlıcan musakka), Muhallebi, Elmasiye, Baklava, Bamya ve mevsimine göre meyve bulunurdu. Gezeklerde sıra yemeğinde bazı yemeklerin yerine başka yemekler de gelebilirdi. Örneğin çorbadan sonra Özbek Pilavı, daha sonra tepsiyle Börek ve Ağzı Açık, Bükme, Hoşaf (vişne veya kayısı), Zeytinyağlı Sarma, tatlı olarak Tel Kadayıf, Kaymaklı Ekmek Kadayıfı v.b. 1930’lu 1940’lı yıllarda gezeklerde hindi kesilmesi adetti. Pişmiş hindinin üzerine örtülen yufka nedeniyle bunlara “duvaklı” denirdi. Eski Afyon gezeklerinde yapılan ve yenilen diğer iki önemli yemek “Arabaşı” ve “Tel Helva”dır .

Afyon Mutfağının Özellikleri Nelerdir?
Afyonkarahisar Mutfağı ve Gastronomisi… Afyon Mutfağı geleneksel lezzetleriyle zengin bir çeşitliliğe sahiptir. Afyon’un yöresel yemekleri.

Afyonkarahisar Mutfağı geleneksel lezzetleriyle zengin bir çeşitliliğe sahiptir. Özellikle hamur işlerinde haşhaş ve haşhaş yağı kullanımı yaygındır, yemeklerde ise etin özel bir yeri vardır.

Buğdaydan elde edilen göce ve düğü (ince çekilmiş bulgur) yemeklerde çokça kullanılmaktadır. Afyonkarahisar Mutfağında 20’den fazla çeşitte yemeği yapılan patlıcanın özel bir önemi vardır. “Patlıcan böreği” ise Afyonkarahisar’a özgüdür.

Afyonkarahisar’da özel günlerde kurulan meydan sofralarında toplu yemek yenir ve bu yemeğe “sıra yemeği” adı verilir. Sıra yemeğinde yemek çeşidi, verilen davetin özelliğine göre 10-15 çeşit yemekten 41 çeşit yemeğe kadar çıkabilmektedir. Sıra yemeğinin sonunda, sindirimi kolaylaştırması için “bamya” verilmesi de Afyonkarahisar’a özgüdür.

Afyonkarahisar’a özgü yemeklerden, göce tarhanası; et yemeklerinden bütün et, Afyon kebabı, paçık, duvaklı hindi; sebze yemeklerinden patlıcan böreği, ilibada dolması, patlıcan-pırasa-maydanoz-kabak musakkaları, düğülü yaprak dolması ve ekşili bamya tadılması gereken lezzetlerdir. Hamur işlerinde de arabaşı, ağzı açık, börek, haşgeşli (haşhaşlı) bükme, ocak bükmesi, katmer, cızdırma ve öğmenin ayrı bir yeri vardır.

Afyonkarahisar Kaplıcaları ve içmeleri, bazı hastalıklar için şifa merkezidir. Çocuk felci, solunum yolları hastalıkları, şişmanlık, nevrofik bozukluklar ve kalp hastalıklarının tedavisinde etkili olan kaplıca ve içmeler sağlık turizmi için önem taşımaktadır.

Afyonkarahisar Gastronomik Kültürünün Özellikleri

Tarihin en eski dönemlerinden beri bir çok medeniyete ev sahipliği yapmış olan Afyonkarahisar tarihi ve kültürel değerlerin izlerini taşıyan bir coğrafyada yer almaktadır. Afyonkarahisar’ın ekonomisi tarım hayvancılılık ve gıdaya dayalıdır. Bu durum, yemek kültürünün oluşmasında temel belirleyicidir. Afyonkarahisar yöresel yemekleri incelendiğinde, çorbalar, et yemekleri, sebze yemekleri, pilavlar, hamur işleri ve tatlı çeşitleriyle oldukça zengin bir mutfağa sahiptir.

Hamur işlerinin de yaygın olarak kullanıldığı görülmektedir. Bölgede yetişen bazı ürünlerin yöre yemeklerinde yoğun olarak kullanılması, çeşit zenginliği oluşturmaktadır. Ayrıca Afyonkarahisar’ın markalaşmış ürünleri de oldukça fazladır. Kaymak, sucuk, lokum, haşhaş, kaymaklı ekmek kadayıfı, et ve et ürünleri, şekerleme ürünleri gibi. Afyonkarahisar yemek kültürünün genel özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz.

* Afyonkarahisar Mutfağının en önemli özelliği, haşhaşın vazgeçilmez bir unsur olarak öne çıkmasıdır. Yöreye özgü bir bitki olan haşhaş, özellikle hamur işlerinde bol miktarda kullanılmaktadır. Haşhaşlı lokul, haşhaşlı pide, övme bükme, ağzı açık, katmer vb. haşhaş katılan hamur işleri arasında sayılabilir.

* Et ve et ürünleri kullanımı fazladır. Afyonkarahisar Mutfağına özgü et yemekleri arasında bütüm et, Afyon kebabı, dana tandır, dana kavurma, paça, duvaklı (hindi veya kaz) ilk sırada gelen yemeklerdir. İlin önemli gelir kaynaklarından olan sucuk, kış aylarında en çok tüketilen et ürünlerinin başında gelir. Yemeklerde kullanılan etler yağlı olduğu için et yemekleri hazırlanırken ayrıca yağ ilavesi yapılmaz. Etin yağı ile yemek pişirilir.

Et yemeklerinin pişme süresinin uzun tutulması (4-6 saat) yemeklere ayrı bir lezzet katmaktadır. Örneğin keşkek, bütün et, taseti (tas kebabı), paça vb.

* Yemeklerde iç yağı (don yağı) kullanılmaktadır. Bazı yemeklere özgü lezzetin oluşmasında iç yağı önemli bir katkı maddesidir (örneğin bükmede). Afyonkarahisar yemeklerinde margarin tercih edilmez.

* Yörede nohut, mercimek, buğday ve buğdaydan elde edilen göce, bulgur ve düğü (ince çekilmiş bulgur) yemeklerde sıklıkla kullanılan ürünlerdir. Örneğin nohut bütün musakkalara katılmaktadır.

* Hamur işleri Afyonkarahisar yemek kültüründe önemli yere sahiptir. Bükme, ağzı açık, katmer, Afyon ekşi mayalı ve patatesli ekmeği hamur işlerinden en çok yapılanlarıdır.Çoğunlukla haşhaş ilavesi ile hazırlanan hamur işlerinde, başta yeşil mercimek olmak üzere peynir, patates,doğal otlar ve kıyma iç malzemesi olarak kullanılır.