1838 YILINA AİT AFYONKARAHİSAR ŞEHİR PLANI VE HARİTASI-1

1826 yılında Yeniçeri Ocağı kaldırılmış ve İngiliz, Fransız ve Rus gemilerinden oluşan müttefik donanmanın 20 Ekim 1827 tarihinde bir savaş ilanı olmaksızın Osmanlı donanmasını bir baskınla yok etmiştir. 1828 yılında başlayan Osmanlı-Rus harbi, 1830 yılında Yunanistan’ın bağımsızlığını kazanması, 1831 yılında başlayan ve 1833 yılında anlaşma imzalanan Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı gibi hadiseler peş peşe ve çok kısa bir süre içerisinde yaşanmıştı. Bu sıralarda kaldırılan yeniçeri ocağının yerine kurulmaya çalışılan yeni ordunun istenilen düzeyde olmadığı anlaşılmıştı.
Prusyalı Subayların Gelişi
Bunun üzerine, 1835 yılı sonlarına doğru, serasker Koca Hüsrev Paşa vasıtasıyla Prusya elçisi von Königsmarck’a eğitmen olarak bazı subayların gönderilmesiyle ilgili ilk resmî girişimde bulunulmuştur. 8 Haziran 1836 tarihli hükümet kararıyla ve Prusya ordusundaki konumunu korumak kaydıyla Moltke’nin Türkiye’de vazife görmesine onay verildi. Boğaz istihkâmlarının çağdaş askerlik bilimi ışığında düzenlenmesi için Prusya’dan istenen von Vincke, Fischer ve Mühlbach gibi diğer mühendis subaylar ise 5 Temmuz 1837’de İstanbul’a ulaştılar ve Eylül’de II. Mahmud tarafından kabul edildiler.
Moltke, İstanbul’da kaldığı yirmi sekiz ay içinde çeşitli faaliyetlerde bulundu. Prusya redif (eyalet askerleri) teşkilâtının Türkiye’de uygulanmasıyla ilgili Fransızca olarak kaleme aldığı rapor başta olmak üzere, askerî raporlar, plan ve haritalar hazırladı. Kendisinin hazırladıklarıyla beraber diğer Prusyalı subaylar tarafından da kaleme alınıp 8 Ocak 1838’de Hüsrev Paşa’ya teslim edilen on adet rapor, plan ve harita tercüman Serpos marifetiyle Türkçe’ye çevrildi. Bunların içinde von Vincke’nin genel durum raporu, Türk kalelerindeki istihkâmları ve Balkan geçitlerinin durumuyla ilgili değerlendirmesi; Moltke’nin Burgaz, Süzeboli, Ahyolu, Misivri, Balçık, Kavarna ve Köstence, Hırsova dahil olmak üzere Dobruca, Maçin, İsakçı ve Tulça bölge ve kalelerinin plan ve haritaları; Fischer’in Varna, Pravadi, Şumnu ve Mühlbach’ın Rusçuk, Silistre ve Çanakkale planları yer almaktaydı1
1833 yılında önde gelen büyük devletlerinde araya girmesiyle sağlanan barış ve Mehmet Ali Paşa ile varılan anlaşmadan her iki tarafta memnun kalmamıştı. Osmanlı Mehmet Ali Paşa’ya bir ders vermek isterken, Mehmet Ali Paşa’da elde ettiği başarıya nazaran dönemin büyük devletlerinin araya girmesi nedeniyle daha azı ile yetinmek zorunda kaldığını düşünüyordu. Dolayısıyla Osmanlı ile Mısır ordusu arasında savaş kaçınılmaz hale gelmişti.
24 Şubat 1838’de Moltke, Mühlbach’la beraber Harput’ta bulunan Hâfız Paşa kumandasındaki orduya katılmak üzere emir aldı. Fischer, Konya’daki Hacı Ali Paşa kumandasındaki orduya gönderilirken, Vincke İstanbul’da seraskerlikte kaldı. Kavalalı İbrahim Paşa kumandasındaki Mısır ordusuna karşı harekete geçen Hâfız Paşa’nın harekâtını gözleyen ve Hâfız Paşa’yı devamlı olarak bilgilendiren Moltke ve Mühlbach, bu gelişme karşısında bizzat paşanın huzuruna gelip Mısır öncü kuvvetlerine saldırılmasını istedilerse de bu teklif olumlu karşılanmadı. Mısır öncü kuvvetlerinin harekâtı karşısında gerekli askerî tedbirleri alma konusunda Hâfız Paşa’yı ikna edemediler2 Böylece 24 Haziran 1839 tarihinde gerçekleşen Nizip savaşı Osmanlı ordusunun hezimetiyle sonuçlandı.
1838 yılında Prusya ordusundan Osmanlı ordusunun askeri eğitim hizmetinde bulunmak üzere görevlendirilerek Anadolu’ya gönderilen Prusyalı subaylardan Von Moltke ve başkanlığını yaptığı heyette bulunan mühendis kökenli subaylar Mühlbach, Fischer ve Vincke askeri danışmanlık ve eğitim işlerinin yanında ileriye dönük stratejik ve askeri amaçları da göz önünde bulundurarak, Türk şehirlerinin haritalarını ve planlarını yapmayı hedeflemişlerdi. Bu şekilde birçok şehrimizin modern anlamda ilk harita ve planlarınıyapmışlardır. Haritalarını çeşitli jeodezik ve meteorolojik aletler kullanarak yaptıkları anlaşılmaktadır. Çünkü Mühlbach, Hafız Paşa’nın Birecik’teki karargâhında bulunan İngilizlerin yanlarında getirdikleri bu türden aletleri elde etmek için çok çaba göstermiştir3
Gelen Prusyalı askeri danışmanlar yukarı da belirtildiği üzere ilk önce Balkan şehirleri, İstanbul ve Çanakkale Boğazlarının haritalandırılmalarını yapmışlardır. Daha sonra Anadolu’daki Osmanlı Ordusunda görevlendirilen bu askeri danışmanlar görevleri süresince Anadolu şehirlerinin harita ve planlarını çıkarmışlardır. Prusya askeri heyetinde bulunan Moltke İstanbul şehir planı ve İstanbul Boğazı’nın haritalarını, Von Vincke ise Ankara’nın şehir harita ve planlarını yapmışlardır.
Fischer, görevi gereği Konya’daki Hacı Ali Paşa kumandasındaki orduya katılmak üzere, 1838 yılı Nisan ayının ortalarında İstanbul’dan yola çıkmıştır. Yolculuğu sırasında anayollar üzerinde bulunan Bursa başta olmak üzere Kütahya, Afyonkarahisar, Konya ve Karaman gibi birçok şehrin plan ve haritalarını, ayrıca Toros dağlarının Ereğli’den Niğde’ye kadar olan kuzey bölümünün (*) topografyasını çıkararak, Ekim 1838’e kadar bu bölgenin haritasını tamamlamıştır4
Böylece, Küçük Asya haritası 1838-1839 yılları arasında Kralın subayları Baron v.Vincke, Fischer ve Baron v.Moltke tarafından en son ve güvenilir kaynaklardan tasarlanarak çizilmiştir5

Kaynakça:
1(Kemal Beydilli, “Moltke, Helmuth von”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/moltke-helmuth-von (07.03.2018) ve R. Wagner, Moltke und Mühlbach zusammen unter dem Halbmonde 1837-1839. Geschichte der Sendung preussischer Offiziere nach der Türkei 1827, des Kurdenfeldzuges 1838 und des Syrischen Krieges 1839.Von Reinhold Wagner.Berlin 1893
2 a.g.e Kemal Beydilli “Moltke, Helmuth von” ve a.g.e Reinhold Wagner.Berlin 1893 ( s. 257-259)
3 a.g.e Reinhold Wagner.Berlin 1893 (s. 258)
4 a.g.e Reinhold Wagner.Berlin 1893 (s. 177)
5 Verlags-Verzeichniss von Simon Schropp & Comp. İn Berlin. Berlin, 1846 Special- und General-Karten, sayfa 8